Najważniejsi irlandzcy pisarze na Dzień Świętego Patryka

Dzień Świętego Patryka – zielone święto Irlandczyków

Lokalne irlandzkie święto w ciągu ostatnich kilkunastu lat stało się bardzo popularne także poza granicami kraju i zaczyna być obchodzone we wszystkich częściach świata. Szczególnie widoczne jest to na kontynencie amerykańskim, gdzie mieszkają potomkowie irlandzkich osadników. I mowa tu nie tylko o wspomnianych wcześniej Nowej Funlandii czy Montserrat. W Chicago na przykład rzeka przepływająca przez miasto tradycyjnie zabarwiana jest na kolor zielony, podobnie jak woda w fontannie przed Białym Domem. Na zielono (a jakże!) świeci także Empire State Building.

W Polsce obchodzenie Dnia Świętego Patryka zyskało popularność dzięki meczom Polaków z reprezentacją Irlandii w piłce nożnej oraz pobytowi kibiców z Wysp w naszym kraju podczas Euro 2012. Coraz więcej w Polsce otwiera się również tzw. „irish pubów”, w których pije się Guinnessa. Duży wpływ na popularyzację święta mają także kierunki filologiczne na uniwersytetach, których studenci organizują imprezy poświęcone Irlandii. Z tej okazji spójrzmy literackim okiem na Zieloną Wyspę. Oto kilku irlandzkich pisarzy, których koniecznie musicie poznać.

Najciekawsi i najważniejsi pisarze z Irlandii

Jonathan Swift (1667–1745)

Niewątpliwie jednym z najważniejszym brytyjskich pisarzy oświecenia był urodzony 30 listopada 1667 roku w Dublinie Jonathan Swift. W swoim rodzinnym mieście spędził dzieciństwo, studiował, a potem mieszkał aż do śmierci. Swift pisał przede wszystkim satyry i książki o charakterze politycznym. Jego najpopularniejszym dziełem są „Podróże Guliwera”. Dziś książka powszechnie znana jest w wersji przeznaczonej dla młodszych czytelników, w której wyeksponowano głównie wątki fantastyczne. Oryginalny tytuł powieści to „Podróże do wielu odległych narodów świata, w 4 częściach, opisane przez Lemuela Guliwera, najpierw lekarza okrętowego, później kapitana kilku statków”. Oryginalnie jest to powieść alegoryczna, w której ukryta została bezpośrednia krytyka władzy, sądownictwa, duchowieństwa i obyczajowości mieszczańskiej. W związku z problemami psychicznymi – Swift ostatnie trzy lata życia spędził w izolacji. Niektóre źródła mówią o tym, że mógł nawet stracić mowę. Świadomy zbliżającej się śmierci, Swift sam dla siebie napisał epitafium pogrzebowe. Później z łaciny na angielski przełożył je inny wybitny poeta irlandzki, laureat Nagrody Nobla – William Butler Yeats.

Oscar (Fingal O’Flahertie Wills) Wilde (1854–1900)

Podobnie jak Jonathan Swift, Oscar Wilde urodził się Dublinie. W stolicy Irlandii ukończył filologię angielską. Wilde był postacią niezwykle kontrowersyjną –  ekstrawagancko się ubierał, nosił długie włosy i unikał typowo męskich zajęć i zainteresowań. Choć miał żonę i dzieci, to deklarował się jako osoba biseksualna – otwarcie mówił o swoich kontaktach homoseksualnych. Swoje pociągi seksualne tłumaczył kultywowaniem antycznych wzorców. Konsekwencją jego orientacji było aresztowanie. Wilde otrzymał wyrok 2 lat ciężkich robót, ponieważ homoseksualizm był wówczas w Wielkiej Brytanii karalny. Pisarz nie tylko został pozbawiony wolności, zostawiła go również żona. Kobieta postanowiła zmienić nazwisko, a następnie opuściła kraj zabierając ze sobą dzieci.

Najpopularniejszym dziełem Oscara Wilde’a jest „Portret Doriana Graya”, czyli jego jedyna wydana powieść. Ta ponadczasowa opowieść często uznawana jest za duchową autobiografię Wilde’a. Fabuła skupia się wokół tytułowego młodzieńca. Dorian Gray pewnego dnia odwiedza pracownię malarza Bazylego Hallwarda. Artysta jest zachwycony niespotykaną urodą młodzieńca – postanawia stworzyć jego portret. W posiadłości Gray poznaje również lorda Henryka, cynika znanego z luźnego podejścia do życia, który głośno wygłasza swoje poglądy. To spotkanie mocny wpływa na młodego Doriana – bohater zaczyna hedonistyczne życie, marzy o tym, żeby nigdy się nie zestarzeć. Od tego momentu całe zło, które wyrządza Dorian, odbija się na stworzonym przez Bazylego tytułowym portrecie.

Oscar Wilde zmarł w wieku 46 lat na zapalenie opon mózgowych. Jego grób znajduje się na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu. Miejsce jego pochówku jest celem wielu wycieczek zbuntowanych, młodych poetów.

Bram Stoker (1847–1912)

Wśród najpopularniejszych pisarzy z Irlandii nie można nie wymienić jednego z prekursorów literatury grozy – Brama Storeka, autora „Drakuli”. Podobnie jak Wilde, Stoker urodził się i studiował w Dublinie. Po ukończeniu uczelni zajmował się dziennikarstwem. Później rozpoczął pracę jako sekretarz sir Henryka Irvinga, słynnego aktora, znanego z odgrywania ról szekspirowskich. Funkcję tę piastował przez blisko trzydzieści lat.

Stoker zasłynął stworzeniem jednej z najbardziej rozpoznawalnych postaci grozy – pochodzącego z Transylwanii wampira, hrabiego Drakuli. Książka „Dracula” nie jest powieścią z typową narracją. Powieść składa się głównie z listów i wycinków z gazet. Motyw wampira istniał już literaturze w czasach, w których tworzył Stoker, jednak to właśnie jego przedstawienie wampira-arystokraty pełnego seksapilu i wdzięku najmocniej zapisało się w świadomości czytelników. Na podstawie książki powstało wiele filmów, komiksów, kreskówek i adaptacji teatralnych. W 1987 roku została ustanowiona nagroda dla pisarzy książek grozy, przyznawana przez Horror Writers Association. Łącznie Stoker napisał dwanaście powieści, kilka zbiorów opowiadań, pozostawił po sobie też wiele rozpoczętych dzieł, jednak do dziś zostaje zapamiętany jako autor kultowego „Draculi”.

James Joyce (1882–1941)

Przy okazji opowieści o Zielonej Wyspie i znanych pisarzach z Irlandii nie można nie wspomnieć kolejnego dublińczyka – Jamesa Joyce’a, pisarza należącego do grona najwybitniejszych autorów XX wieku. Od dziecka przejawiał talenty pisarskie, w wieku dziewięciu lat napisał wiersz, który został opublikowany w tygodniku „Stubbs’ Gazette” wydawanym w Irlandii i Irlandii Północnej. Duży wpływ na jego twórczość miały książki Henrika Ibsena, które dzięki znajomości norweskiego czytał w oryginale.

Największą sławę Joyce’owi przyniósł „Ulisses”, przeszło 900-stronicowa powieść napisana z zastosowaniem techniki strumienia świadomości. Gdy ukazało się pierwsze wydanie, a nawet wcześniej, gdy była drukowana w gazecie „The Little Review”, krytykowana była za nieprzyzwoitość, dokonywano nawet publicznego palenia całych nakładów. Dziś uznawana jest za wybitne dzieło modernizmu, doceniona została za błyskotliwe poczucie humoru i pełną metafor narrację. „Ulisses” to opisana godzina po godzinie pełna autobiograficznych wątków opowieść o wędrówce po Dublinie. Tytuł, podróż głównego bohatera i występujące w powieści postaci są nawiązaniem do homerowskiej „Odysei”. Za życia Joyce’a wydano osiem jego książek, dwie ukazały się już po śmierci pisarza. W 2021 roku ukazało się w Polsce nowe tłumaczenie „Ulissesa” autorstwa Macieja Świerkockiego.

C.S. Lewis (1898 –1963)

C.S. Lewis, a właściwie Clive Staples Lewis, urodził się 29 listopada 1898 w Belfaście. Był pisarzem, filozofem, filologiem, świeckim teologiem, znawcą średniowiecza, wykładowcą, krytykiem literackim i autorem wielu książek o tematyce duchowej oraz bestsellerowego cyklu “Opowieści z Narnii”. Jego prace zostały przetłumaczone na kilkadziesiąt języków i sprzedały się w ogromnym nakładzie (szacuje się, że same Opowieści z Narni nadal sprzedają się w liczbie miliona egzemplarzy rocznie).

Był jednym z najbliższych przyjaciół Tolkiena, razem z którym wykładał na wydziale literatury angielskiej na Uniwersytecie Oksfordzkim. Wspólnie należeli do literackiej grupy Inklingów. J.R.R. Tolkien miał bardzo duży wpływ na powrót Lewisa do chrześcijaństwa. To dzięki niemu Lewis stanie się jednym z najważniejszych świeckich pisarzy, podejmujących tematykę duchowości w świecie chrześcijaństwa.

Opowieści z Narnii to cykl siedmiu powieści fantasy. Seria jest uważana za klasykę literatury dziecięcej. Napisany przez Lewisa pomiędzy rokiem 1949 a 1954 i zilustrowany przez Pauline Baynes. Był  kilkukrotnie adaptowany, na potrzeby radia, telewizji, teatru oraz kina. Oprócz dużej liczby motywów chrześcijańskich, czytelnicy znajdą w nim również postaci i idee z mitologii greckiej oraz rzymskiej, jak również z tradycyjnych baśni brytyjskich i irlandzkich.

Na kartach serii autor opowiada o przygodach dzieci, które odkrywają historię wyjątkowego świata, gdzie zwierzęta mówią, magia jest powszechna, a dobro walczy ze złem.

Irlandzcy pisarze nobliści – William Butler Yeats, Samuel Beckett, George Bernard Shaw, Seamus Heaney

Do tej pory Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury zdobyło aż czterech pisarzy z Irlandii. To stawia Irlandię na na dziewiątym miejscu pod względem ilości literackich noblistów. Więcej wyróżnień otrzymali jedynie pisarze z Włoch, Hiszpanii, Polski, Szwecji, Niemiec, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Francji.

W 1923 roku Nobla otrzymał William Butler Yeats za „uduchowioną twórczość poetycką, oddającą w najwyższej formie artystycznego ducha narodowego”. Dwa lata później uhonorowany został George Bernard Shaw. Irlandzki noblista literacki został wyróżniony za: „twórczość naznaczoną idealizmem i humanizmem, za przenikliwą satyrę, która często łączy się z wyjątkowym pięknem poetyckim”. Na kolejnego laureata Irlandczycy musieli czekać do 1969 roku, gdy wyróżniony został Samuel Beckett, autor wybitnych dramatów i powieści. Jego najbardziej znanym dziełem jest „Czekając na Godota”. Nobla otrzymał za to, że „w nowych dla dramatu i prozy formach ukazuje wzniosłość człowieka w jego skrajnym opuszczeniu”. Do tej pory „najświeższym” irlandzkim pisarzem noblistą jest poeta Seamus Heaney, który nagrodę otrzymał w 1995 roku za „dzieła o lirycznej piękności i etycznej głębi, które chwalą cuda dnia codziennego i żywą przeszłość”.

Najbardziej znani współcześni pisarze irlandzcy

Sally Rooney (ur. 1991)

Najpopularniejszą współczesną irlandzką pisarką bez wątpienia jest Sally Rooney. To pisarka młodego pokolenia, która międzynarodowy rozgłos zyskała dzięki bestsellerowej, nominowanej do Nagrody Bookera, powieści „Normalni ludzie”. Powieść zdobyła uznanie krytyków i odniosła komercyjny sukces w kilkudziesięciu krajach świata. Na podstawie książki powstał serial o tym samym tytule. Oprócz „Normalnych ludzi”, Rooney napisała dwie powieści – debiutanckie „Rozmowy z przyjaciółmi” i „Gdzie jesteś, piękny świecie” – i kilkanaście opowiadań. Głównym tematem jej twórczości są relacje między młodymi ludźmi, którzy mierzą się z wyzwaniami związanymi z dojrzewaniem, jej bohaterowie mierzą się nierównościami społecznymi oraz problemami współczesności.

„Normalni ludzie” to jeden z największych literackich hitów ostatnich lat. Głównymi bohaterami powieści są Connell i Marianne – nastolatkowie, którzy mieszkają w niewielkim nudnym miasteczku i chodzą do jednej szkoły. Pochodzą jednak z dwóch zupełnie różnych światów – dzieli ich ogromna różnica majątkowa i status społeczny. Nastolatkowie zaczynają się ze sobą przyjaźnić, nie chcą jednak odkrywać swojej relacji przed równieśnikami. Normalną znajomość łatwo jest utrzymać w ukryciu. Jednak coraz ciężej im udawać, że łączy ich tylko zwykła przyjaźń. To rzecz jasna zaczyna prowadzi do komplikacji i konfliktów. W kwietniu 2020 roku w telewizji BBC swoją premierę miał miniserial, który powstał na podstawie powieści. Od grudnia można go oglądać na platformie HBO GO.

Paul Lynch (ur. 1977)

Paul Lynch to jeden z najbardziej znanych współczesnych pisarzy irlandzkich; został uhonorowany Nagrodą Bookera w 2023 roku. Przyszedł na świat w Limerick w Irlandii, a wychował się w Ulsterze. Zadebiutował w 2013 roku powieścią „Red Sky in Morning”. Następnie wydał takie tytuły jak „The Black Snow” (2014), „Grace” (2017), „Beyond the Sea” (2019) i „Prophet Song” (2023).

To właśnie za ten ostatni tytuł Lynch został uhonorowany Nagrodą Bookera w 2023 roku. Autor przedstawia w niej dystopijną wizję Irlandii, w której triumfuje totalitaryzm i tyrania.

Bohaterką książki jest mieszkanka Dublina, Eilish Stack, która pewnego dnia zastaje przed swoimi drzwiami dwóch funkcjonariuszy nowo powstałej jednostki policji, domagających się przesłuchania jej męża. Paul Lynch na kartach książki przedstawia przerażający obraz terroru i wojny domowej, a także druzgocącą walkę matki starającej się ochronić swoją rodzinę.

„Prophet Song” ukaże się na polskim rynku wydawniczym w 2024 roku – nakładem Wydawnictwa Marginesy, w przekładzie Kai Gucio.

Audrey Magee

Kolejną wartą uwagi irlandzką pisarką jest Audrey Magee. Studiowała filologię niemiecką i francuską na University College w Dublinie, a także dziennikarstwo na Dublin City University. Przez kilkanaście lat pracowała jako dziennikarka. Publikowała w „The Times”, „The Irish Times”, „The Observer” i „The Guardian”. Jej debiutancka powieść pt. „The Undertaking” była nominowana między innymi do Women’s Prize for Fiction i Irish Book Awards. 

Inną jej powieścią jest „Kolonia”. Tytuł ten znalazł się na liście nominowanych do Nagrody Bookera w 2022 roku. To barwny, jednocześnie czuły i pełen szorstkiego humoru, portret wyspiarskiego życia.

1979 rok, jedna irlandzkich wysepek. Anglik Lloyd jest malarzem, który przybywa na wyspę w poszukiwaniu wyjątkowego światła i przestrzeni. Zależy mu przede wszystkim na izolacji – żeby nic nie mogło zaburzyć jego weny. Francuz Jean-Pierre Masson jest językoznawcą. Na wyspę przybywa, w celu badania dialektu jej mieszkańców. Jemu również zależy na izolacji – żeby nic nie zaburzało wyników jego badań.

Irlandczycy przyglądają się spotkaniu tych dwóch osobowości. Jedni dziwią się przybyszom, inni irytują ich obecnością, a jeszcze inni wiążą z nimi nadzieje na lepsze jutro.

Tymczasem w ogarniętej wojną domową Irlandii dochodzi do eskalacji przemocy.

Colum McCann (ur. 1965)

Kolejny przedstawiciel współczesnych pisarzy irlandzkich zaczynał karierę jako dziennikarz pracujący dla The Irish Press. W latach 80. podróżował po Stanach Zjednoczonych, mieszkał także w Japonii, a następnie osiadł w Nowym Jorku. Jest autorem trzech zbiorów opowiadań i siedmiu powieści. Był nominowany do Oscara za film krótkometrażowy.

Zadebiutował w 1994, a w następnym roku ukazała się pierwsza jego powieść „Śpiewające psy”. Jego najnowsza powieść pt. „Apeirogon” jest finalistką Dublin Literary Award, była nominowana do Nagrody Bookera i została nagrodzona National Jewish Award. To historia dwóch śmiertelnych wrogów zjednoczonych w obliczu straty.

Tana French (ur. 1974)

Na koniec przedstawiamy pisarkę nazywana Pierwszą Damą Irlandzkiego Kryminału. Tana French urodziła się w 1974 roku w Vermont w Stanach Zjednoczonych. Przez kilkanaście lat wraz z rodzicami zmieniała miejsce zamieszkania, by na początku lat 90. osiedlić się w Dublinie. Szybko stała się znana, za swoją debiutancką książkę „Zdążyć przed mrokiem” (ang. „In the woods”) zdobyła nagrody im. Edgara Allana Poe, Anthony, Macavity oraz Barry Award.

„Z dala od świateł” to najnowsza książka autorki. Cal Hooper, były detektyw policji z Chicago, osiedla się na irlandzkiej wsi. Zmęczony swoją pracą, chce poświęcić się remontowi domu i odpoczynkowi. Kiedy jednak miejscowy dzieciak prosi go o pomoc w odnalezieniu brata, mężczyzna przekonuje się, że nie uda mu się uciec od tego, czym zajmował się w przeszłości.