O czym jest „Diuna” i czego jeszcze o niej nie wiesz?

„Diuna” to jedna z najpopularniejszych powieści science fiction, która obecnie określana jest mianem dzieła kultowego. Książka odniosła gigantyczny sukces komercyjny – została sprzedana na całym świecie w nakładzie przekraczającym 20 milionów egzemplarzy. Nagrodzono ją prestiżowymi nagrodami – Nebula (1965 rok) oraz Hugo (1966 rok). W 1987 roku w głosowaniu czytelników czasopisma Locus została wybrana najlepszą powieścią science fiction wszech czasów. Teraz, w 2024 roku, ponownie bije rekordy popularności, a wszystko za sprawą długo wyczekiwanej premiery drugiej części filmu „Diuna” w reżyserii Denisa Villeneuve’a. Z tej okazji zebraliśmy kilka ciekawostek o Kronikach Diuny, jej adaptacjach, przekładach i autorze. Bez względu na to, czy jesteście przed, czy już po lekturze i seansie, zapraszamy do lektury i dowiedzenia się nie tylko tego, o czym jest „Diuna”!

O czym jest Diuna i kto ją napisał?

Frank Herbert znany jest, przede wszystkim jako jeden z najpopularniejszych pisarzy science fiction na świecie. Co ciekawe, zanim zaczął pisać, podejmował szereg bardzo różnych prac. W czasie II wojny światowej służył w amerykańskiej marynarce wojennej, a po zakończeniu konfliktu zbrojnego pracował m.in. jako operator, fotograf, komentator oraz korespondent radiowy, redaktor i reporter. Był także degustatorem win i poławiaczem małż.

Brak chętnych na wydanie

Powieść otwierającą Kroniki Diuny początkowo opublikowano w częściach w magazynie „Analog Science Fiction and Fact”. Herbert chciał jednak wydać ją jako osobną książkę. Zaczął wysyłać „Diunę” do różnych wydawnictw, otrzymując raz za razem informację o odmowie. Powieść nie cieszyła się zainteresowaniem ze względu na powolną i skomplikowaną akcję. Autor nie poddawał się i w pewnym momencie skontaktował się z nim Sterling Lanier z wydawnictwa specjalizującego się w podręcznikach motoryzacyjnych Chilton Books. Powieść początkowo nie podbiła serca czytelników, a jej sprzedaż okazała się klapą, co przyczyniło się do zwolnienia redaktora prowadzącego.

Różnice w przekładach „Diuny” – ciekawostki

Pierwszą część cyklu pt. „Diuna” wydano w Polsce po raz pierwszy w 1985 roku. Książka ukazała się nakładem Wydawnictwa Iskry w tłumaczeniu Marka Marszała. Następnie w latach 1992-1993 Phantom Press wydał całą sagę „Kroniki Diuny” w przekładzie Marszała i innych tłumaczy. Kilka lat później wznowiło ją Wydawnictwo Zysk i S-ka – tym razem w nowym, budzącym wiele kontrowersji tłumaczeniu Jerzego Łozińskiego (poprawione edycje ukazały się pod pseudonimem Ładysław Jerzyński). Co ciekawe, przekłady Marszała i Łozińskiego bardzo różnią się między sobą, co obrazują poniższe przykłady:

• Sandworm (oryginał)  czerw pustyni (tłumaczenie Marszała)  piaskal (tłumaczenie Łozińskiego)
• Distracters (oryginał)  sekundanci (tłumaczenie Marszała)  zmylnicy  (tłumaczenie Łozińskiego)
• Emperor (oryginał)  Imperator (tłumaczenie Marszała)  Cesarz (tłumaczenie Łozińskiego)

Obecnie seria jest wydawana przez Wydawnictwo Rebis w tłumaczeniu Marka Marszała.

Przykłady pochodzą ze strony https://pl.wikipedia.org/wiki/Diuna_(powie%C5%9B%C4%87)

Co zainspirowało Herberta? Uniwersum „Diuny”

Do powstania „Diuny” zainspirował Herberta m.in. kryzys naftowy, do którego doszło w latach 70. XX wieku na Bliskim Wschodzie. Odniesienia widać chociażby w strojach bohaterów, a przede wszystkim w samej przyprawie. Chęć kontrolowania surowca czy wysiedlenia miejscowej ludności przypomina to, co w czasie konfliktu działo się w Iraku.

Kolejną inspiracją były ruchome piaski w Oregonie, o których swego czasu miał pisać artykuł. Do powstania „Diuny” natchnęły autora także różne religie, zwłaszcza buddyzm. Swój wkład w Kroniki Diuny miały również grzyby halucynogenne.

„Prawdziwi” Atrydzi

Jeden z Wysokich Rodów pojawiających się w uniwersum Diuny to Atrydzi. Należy do nich Paul Atryda, jeden z czołowych bohaterów pierwszej części cyklu. „Prawdziwi” Atrydzi wywodzą się z mitologii greckiej i byli potomkami Atreusa, króla Myken. Cały ród był obciążony klątwą rzuconą przez bogów, jako kara za popełnione przez Atreusa brutalne zbrodnie w walce o tron.

„Diuna” bez maszyn

Akcja powieści otwierającej serię toczy się w bardzo dalekiej przyszłości. Ludzkość zamieszkuje rozsiane po całej Galaktyce planety. Obowiązujący system społeczno-polityczno-ekonomiczny wywodzi się z czasów Butleriańskiego Dżihadu będącego trwającą prawie wiek wielką wojną ludzi z maszynami myślącymi. W konsekwencji tego wydarzenia ludzkość, po zniszczeniu owych maszyn, postawiła na rozwijanie własnych zdolności, a tworzenie sztucznej inteligencji zostało zakazane. Dlatego też w „Diunie” podróże kosmiczne itp. są oparte o ludzkie zdolności spotęgowane przyprawą (melanżem). Pod wpływem ogromnych ilości melanżu część ludzi była zdolna m.in. do wyznaczana kursu międzygwiezdnego statku bez konieczności używania maszyn.

Wyjątek stanowią Ixianie, którzy, balansując na granicy zakazu produkcji maszyn myślących wprowadzonego po Dżihadzie, specjalizują się w tworzeniu urządzeń technologicznych.

Cykl ojca i syna

Cykl Kroniki Diuny liczy sześć powieści: „Diuna”, „Mesjasz Diuny”, „Dzieci Diuny”, „Bóg Imperator Diuny”, „Heretycy Diuny” oraz „Kapitularz Diuną”. Serię przerwała śmierć Franka Herberta, jednak pozostawił on po sobie wiele materiałów i szkice kolejnych powieści. Na kontynuację dorobku pisarza zdecydował się jego syn, Brian Herbert. Mężczyzna razem z Kevinem J. Andersonem napisał liczne spin-offy Kronik Diuny czego efektem jest kolejne kilkanaście powieści z tego uniwersum. Zaliczają się do nich m.in. trylogia Preludium do Diuny („Ród Atrydów”, „Ród Harkonnenów”, „Ród Corrinów”), trylogia Legendy Diuny („Dżihad Butleriański”, „Krucjata przeciw maszynom”, „Bitwa pod Corrinem”), dwutomowe zakończenie cyklu Franka Herberta („Łowcy Diuny” i „Czerwie Diuny”, tetralogia Bohaterowie Diuny („Paul z Diuny” oraz „Wichry Diuny”, a dwie kolejne powieści zostały już zapowiedziane) i trylogia Wielkie Szkoły Diuny („Zgromadzenie żeńskie Diuny”, „Mentaci Diuny”, „Nawigatorzy Diuny”).

Powieść Herberta na komputerach

Książka „Diuna”, uniwersum zarysowane przez jej fabułę, inspirowała nie tylko filmowców, ale także twórców gier. Na jej podstawie stworzono takie produkcje jak: „Dune” (gracz wciela się tu w Paula Atrydę i musi pokonać władających planetą Harkonnenów), „Dune II: Battle for Arrakis” (była to jedna z pierwszych gier RTS – strategii czasu rzeczywistego), „Dune 2000”, „Emperor: Battle for Dune” i przygodówka „Frank Herbert’s Dune”. Dodatkowo w 1979 roku na rynku pojawiła się gra planszowa „Dune”.

„Diuna” – ekranizacja Jodorowsky’ego – najgenialniejsza, która nigdy nie powstała

Film „Diuna” awangardowego reżysera teatralnego i filmowego, Alejandra Jodorowsky’ego, mógł być jedną z najlepszych ekranizacji – gdyby tylko powstał. Jego legenda fascynuje, a na jej kanwie zrealizowano nawet film dokumentalny („Jodorowsky’s Dune”).  Projekt miał zapewniony 9,5 milionowy budżet, a do pracy nad nim zaangażowano takie osoby jak Chris Foss, H.R. Giger, Jean „Moebius” Giraud i Dan O’Bannon. W filmie mieli pojawić się m.in. Orson Welles, Gloria Swanson,  David Carradine, a także Mick Jagger i Salvador Dalí. Dodatkowo za realizację ścieżki dźwiękowej miał odpowiadać zespół Pink Floyd.

Jodorowsky miał swoją wizję i robił wszystko, żeby ją zrealizować. Niestety sam okres przedprodukcyjny wydłużał się w nieskończoność, a scenariusz rozrósł się do rozmiarów książki telefonicznej. Jeszcze przed rozpoczęciem zdjęć wydano 2 miliony dolarów. W konsekwencji żadne studio nie chciało przyjąć pod swoje skrzydła „Diuny”. Ekranizacja nigdy nie ujrzał światła dziennego, jednak w internecie dostępne są prace koncepcyjne pokazujące, jak imponująca mogła być ta produkcja.

Praca koncepcyjna do „Diuny” wykonana przez H.R. Gigera

Praca koncepcyjna do „Diuny” wykonana przez Jeana „Moebiusa” Girauda

Przykładowe prace koncepcyjne pochodzą ze strony https://www.duneinfo.com

„Diuna” – film a książka. Ekranizacje powieści Herberta

W oparciu o Księgi Diuny zrealizowano dwa miniseriale telewizyjne i dwa filmy pełnometrażowe. Pierwszy z nich powstał w 1984 roku i został wyreżyserowany przez Davida Lyncha. Mimo tego, że pracy nad produkcją podjął się wybitny reżyser (twórca takich tytułów, jak kultowe „Miasteczko Twin Peaks”, „Zaginiona autostrada”, „Głowa do wycierana” czy „Dzikość serca”), film nie odniósł finansowego sukcesu. Koszty produkcji wyniosły około 40 milionów dolarów – obraz w przeciągu pierwszego weekendu zarobił 6 milionów (boxoffice w USA to 30 milionów). Wśród fanów uniwersów zdania są podzielone, jedni mówią o filmie z sympatią, inny nienawidzą go z całego serca.

Co ciekawe, David Lynch podobno uważa „Diunę” za jedyną porażkę w swojej karierze.
Fanów The Police może zainteresować fakt, że w postać czarnego charakteru imieniem Feyd-Rautha Harkonnena wcielił się sam Sting.

W 2021 swoją premierę miała druga ekranizacja powieści Herberta. W rolach głównych wystąpili m.in. Timothée Chalamet (Paul Atryda), Oscar Isaac (Leto Atryda), Zendaya (Chani) i Jason Momoa (Duncan Idaho). Produkcja Villeneuve’a spotkała się z dobrym przyjęciem przez odbiorców (na Rotten Tomatoes 82% z 92 recenzji krytyków jest pozytywnych).

Kontynuacja filmu Villeneuve’a i inne produkcje z uniwersum „Diuny”, czyli kiedy Diuna 2?

Diuna 2 miała swoją premierę 28 (światowa) i 29.02.2024 (polska)! W tej części książę Paul Atryda przyjmuje przydomek Muad’Dib i rozpoczyna duchowo-fizyczną podróż. Wszystko to aby stać się przepowiedzianym w proroctwie wyzwolicielem ludu Diuny.

W rolach głównych wystąpili m.in. Timothée Chalamet (Paul Atryda), Zendaya (Chani) i Austin Butler (Feyd-Rautha Harkonnen). Film Villeneuve’a spotkał się z bardzo dobrym przyjęciem przez odbiorców (na Rotten Tomatoes 93% z 347 recenzji krytyków jest pozytywnych).

Produkcja zwróciła koszt w jeden weekend osiągając rekordowe wyniki w kinach na całym świecie.

Dodatkowo w planach jest także serial dla HBO Max mający być prequelem filmów i skupiający się na zgromadzeniu Bene Gesserit.