Swietłana Aleksijewicz – od której książki zacząć?

Swietlana Aleksijewicz – twórczość noblistki

Homo sovieticus

Aleksijewicz jest białoruską pisarką z korzeniami ukraińskimi, pisząca na co dzień po rosyjsku. Jej książki dotyczą głównie historii Związku Radzieckiego i współczesności, na którą ogromny wpływ miał rozpad bloku wschodniego. W większości książek Aleksijewicz opisuje tzw. homo sovieticus (człowieka sowieckiego, człowieka radzieckiego). Jest to termin oznaczający człowieka wychowanego w myśl idei radzieckiego socjalizmu, którego życie i myślenie zostało niejako „zaprogramowane” przez komunistyczną propagandę. Białoruska noblistka ma na swoim koncie sześć książek. W każdej z nich przedstawia inną sferę życia homo sovieticus.

Styl Aleksijewicz

Swietłana Aleksijewicz na przestrzeni kilkudziesięciu lat wyrobiła swój charakterystyczny styl reporterski. W swoich książkach autorka oddaje głos bohaterom. Przedstawione przez nich historie rzadko okrasza komentarzem. Aleksijewicz posiada niesamowity dar. Potrafi wykrzesać z ludzi głęboko skrywane tajemnice i niesamowite, tragiczne, smutne, a często absurdalne i bardzo wesołe historie. Noblistka nagrała w życiu tak dużo rozmów, że potrzebowała specjalnie zatrudnionych pomocników do ich spisania.

Jak czytać Swietlanę Aleksijewicz?

Od której książki Aleksijewicz zacząć? Przedstawiamy cztery książki, po które koniecznie musicie sięgnąć! Każda z nich przedstawia inny obszar życia człowieka radzieckiego. Oto nasze propozycje, od czego zacząć czytanie książek Swietłany Aleksijewicz.

Czarnobyl

Książką, która spodoba się widzom „Czarnobyla” serialowego hitu HBO, jest „Czarnobylska modlitwa” – relacja ludzi poszkodowanych przez katastrofę. W książce Aleksijewicz przedstawione zostały głównie losy ludzi, dla których katastrofa była czymś abstrakcyjnym. W przeciągu kilku tygodni od katastrofy, do wielu wsi znajdujących się w strefie zagrożonej promieniowaniem, przyjechali radzieccy żołnierze z misją pozbycia się napromieniowanego pożywienia oraz zabicia i zutylizowania całej trzody chlewnej i bydła. Dla niektórych ludzi perspektywa była jeszcze gorsza, wielu z nich zmuszono do przesiedlenia. Oprócz takich relacji w książce znalazły się opowieści osób bezpośrednio związanych z likwidowaniem skutków katastrofy, żon żołnierzy i strażaków, którzy zmarli w męczarniach w wyniku poparzenia lub napromieniowania. „Czarnobylska modlitwa” to bardzo smutna książka, której nie czyta się łatwo przez to, że niesie za sobą duży ładunek emocjonalny. Więcej o książkach poruszających tę tematykę pisaliśmy w artykule pt. Najlepsze książki o Czarnobylu, które warto przeczytać, a ciekawy artykuł znajdziecie też na zaprzyjaźnionej stronie Czytaj PL.

Afganistan

Kolejną wartą polecenia, choć równie tragiczną i wstrząsającą co „Czarnobylska modlitwa”, książką Aleksijewicz są „Cynkowi chłopcy”. Jest to relacja z wojny w Afganistanie, w której walczyli radzieccy żołnierze. Książka ukazała się w pełnej wersji dopiero w 2004 roku, ponieważ wcześniej była cenzurowana. Białoruska pisarka wielokrotnie powtarzała w wywiadach, że wizyta na linii frontu bezpowrotnie ją zmieniła. Widok zmasakrowanych zwłok i bliskość śmierci odcisnęły na niej trwały ślad. „Cynkowi chłopcy” to książka dla czytelników o mocnych nerwach, ale również dla ludzi nastawionych pacyfistycznie. Reportaż Aleksijewicz odkrywa bowiem bezsens wojny i tragedię „zielonych ludzików” (zwykle młodych chłopaków), wysłanych na front by zabijać i umierać w imię… No właśnie. Czego?

Wojna nie ma w sobie nic z kobiety

Kolejną publikacją poświęconą wojnie jest reportaż „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” – to jedna z najgłośniejszych książek Aleksijewicz. Noblistka przedstawia w niej losy kobiet, które zdecydowały się zaciągnąć do armii i wziąć udział w II wojnie światowej, nazywanej w Związku Radzieckim Wielką Wojną Ojczyźnianą. Nie wszystkie kobiety decydowały się na pełnienie funkcji sanitariuszek, telegrafistek czy łączniczek. Wiele z nich chciało, tak jak mężczyźni, walczyć na linii frontu, w lotnictwie czy pracować jako saperki. Bezpośrednią inspiracją do napisania tej książki były historie weteranek wojennych, które Swietłana Aleksijewicz w dzieciństwie usłyszała w swojej rodzinnej miejscowości. Podobnie, jak w przypadku „Cynkowych chłopców” pisarka miała duże problemy z wydaniem pełnej wersji książki. W latach 80. XX wieku ocenzurowane fragmenty opowieści ukazywały się w prasie. Dopiero na początku XXI wieku książka ukazała się bez ingerencji cenzury.

Czasy secondhand

Książką podsumowującą cykl poświęcony homo sovieticus jest jej najdłuższy, przeszło 500-stronicowy, reportaż „Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka”. Aleksijewicz opisuje w nim czas upadku komunizmu, rozpadu Związku Radzieckiego i nastania ery kapitalizmu. Głównym tematem książki jest próba odnalezienia się człowieka radzieckiego w nowej, kapitalistycznej rzeczywistości. Noblistka opisuje absurdy, dramaty i problemy związane z upadkiem socjalistycznego mocarstwa. „Czasy secondhand” to kilkadziesiąt krótkich, domowych opowieści o tym, że socjalizm umarł tylko oficjalnie, jednak w sercach homo sovieticus na zawsze pozostanie ślad, tęsknota i nostalgia za niezastąpioną, radziecką rzeczywistością. To książka dla miłośników absurdu, czarnego humoru i historii współczesnej.

Na koniec warto dodać, że przed otrzymaniem Literackiej Nagrody Nobla Swietłana Aleksijewicz za swoje książki otrzymała kilkadziesiąt międzynarodowych wyróżnień i nagród literackich. Wśród nich znalazły się dwie Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Médicis, Nagroda Oxfam Novib/PEN i wiele innych. Mamy nadzieję, że w tym artykule przybliżyliśmy twórczość Aleksijewicz w takim stopniu, że którąś z przedstawionych pozycji wpisałeś na swoją listę must-read!

Autor: Kuba Krasny

Zdjęcie wyróżniające: wikipedia.org / licencja CC BY-SA 4.0 / Sergento