18 października swoją premierę miał najnowszy reportaż Anny Bikont pt. „Nigdy nie byłaś Żydówką”. To intymne reporterskie studium charakterów, życia w ukryciu, ratowania się lub bycia ratowaną. Z okazji premiery tego tytułu zebraliśmy kilkanaście książek wydanych nakładem Wydawnictwa Czarne o tematyce żydowskiej. Zapraszamy do lektury.
„Nigdy nie byłaś Żydówką” to najnowsza książka Anny Bikont, dziennikarki, pisarki i reporterki nagrodzonej m.in. Europejską Nagrodą Książkową i finalistką Nagrody Literackiej „Nike”. Wydany kilka dni temu tytuł jest intymnym reporterskim studium charakterów, życia w ukryciu, ratowania się lub bycia ratowaną. To także opowieść o bólu, tęsknocie, niemożliwości zapomnienia, a także ukrytej siły, aby stawić czoło przyszłości. Nawet wtedy, kiedy pada na nią cień Holocaustu.
Dokąd idzie, wiedziała. Ale skąd idzie – to musi dopiero wymyślić. Musi wymyślić całe swoje życie i tak, aby każdy uwierzył.
Tak rozpoczyna się opowiadanie Bogdana Wojdowskiego o ukrywającej się na wsi Małce będącej jedną z bohaterek Anny Bikont. Jednak te zdania mogłyby rozpoczynać również historie pozostałych dziewczynek: Dorki, Blimy Janki, Ireny czy Elżuni. Mimo, że ich doświadczenia z czasów wojny były podobnym koszmarem, to dalsze losy potoczyły się zupełnie inaczej. W końcu z traumą każdy stara się poradzić po swojemu.
Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie – Anna Bikont
Kolejnym wartym uwagi tytułem Anny Bikont jest „Cena”. To reporterskie śledztwo, które rzuca nowe światło na losy dzieci po Zagładzie. Autorka opisuje historie bohaterów z niezwykłą przenikliwością i doskonale oddaje pełną niepokoju powojenną atmosferę, a także burzy na pierwszy rzut oka oczywista ocenę życiowych wyborów ocalałych.
Od maja 1947 do sierpnia 1948 roku, pracownik Centralnego Komitetu Żydów w Polsce, Lejb Majzels, wyjeżdża w teren dwadzieścia osiem razy w poszukiwaniu pięćdziesięciorga dwojga dzieci, które przeżyły Zagładę i pozostają pod opieką Polaków. Każdy wyjazd odnotowuje: o której wyjechał, o której dotarł, czy znalazł dziecko i za ile naród żydowski może je wykupić. Bo życie każdego żydowskiego dziecka ma cenę.
Ponad pół wieku później Anna Bikont powtarza próbę ich odnalezienia. Podąża śladem zapisków pozostawionych w dwóch zeszytach Majzelsa i szuka jakichkolwiek informacji, które mogłyby doprowadzić do spotkania po latach. Staje także przed ogromnym wyzwaniem – jak skłonić do wspomnień ludzi, którzy uciekli od przeszłości.
Mazel tow. Jak zostałam korepetytorką w domu ortodoksyjnych Żydów – J.S. Margot, tłum. Małgorzata Diederen-Woźniak
Co się stanie, kiedy zbuntowana i lewicująca studentka z Antwerpii, mieszkająca ze swoim irańskim chłopakiem, trafi do domu ortodoksyjnej żydowskiej rodziny, żyjącej na obrzeżach belgijskiego społeczeństwa we własnym, zamkniętym świecie?
J. S. Margot, autorka książki „Mazel tow” przez kilka lat spędzała popołudnia w domu Schneiderów, pomagając ich dzieciom w nauce. Jej metody dydaktyczne były zupełnie nieortodoksyjne. Dziewczyna zadawała prowokacyjne pytania, wygłaszała obcesowe komentarze, a na jej lekcjom towarzyszyło dużo śmiechu. Okazało się, że w niektórych sprawach dogaduje się z uczniami znakomicie. W innych kwestiach, jak podejście do mody czy seksu, różnice były większe. Nie przeszkodziło to jednak Margot i jej uczniom konfrontować się z wzajemną odmiennością i co dzień przekraczać dzielące ich granice. Mimo, że pierwsze zetknięcie dwóch skrajnie różnych światów i światopoglądów było gwałtowne, to z czasem początkowa nieufność zmieniła się w niezwykłą przyjaźń, która przetrwała lata.
„Mazel tow” to przede wszystkim opowieść o przyjaźni ponad podziałami, własnej tożsamości i o tym, co może łączyć ludzi bez względu na religię czy pochodzenie.
Minjan. Moje spotkania z ortodoksyjnymi Żydami – J.S. Margot, tłum. Olga Niziołek
W lipcu tego roku nakładem Wydawnictwa Czarne ukazała się kolejna książka J.S. Margot pt. „Minjan. Moje spotkanie z ortodoksyjnymi Żydami”. Autorka bestsellerowego „Mazel tow” po raz kolejny w fascynujący sposób opowiada o ortodoksyjnych Żydach w XXI wieku, którzy starają się żyć teraźniejszością, nie zapominając przy tym o skomplikowanej przeszłości.
Esther pije herbatę w kawiarni tylko ze szklanek. Fotograf Dan zbiera monety o nominale dwóch euro. Mosje, właściciel restauracji, w przeciwieństwie do większości chasydów chętnie pojawia się w mediach. To między innymi o nich opowiada autorka, kreśląc barwny portret belgijskich Żydów zamieszkujących antwerpską Dzielnicę Diamentów.
„Minjan” to pełna życzliwości i humoru opowieść o spotkaniach mimo różnic, które pozornie wydają się nie do przeskoczenia.
Po wyjściu z Egiptu, po czterdziestu latach tułaczki na pustyni, kiedy odeszło na tamten świat pokolenie malkontentów i niedowiarków, Pan kazał Mojżeszowi wejść na górę z łańcucha Abarim i pokazał mu kraj, który wybrał dla swojego ludu. Mojżesz był już stary, niedołężny i miał nigdy nie postawić stopy na ziemi Izraela. Ale zanim umarł, poprosił Boga, by wskazał jego następcę, który wprowadzi naród wybrany do ziemi obiecanej. „Weź Jozuego, syna Nuna” – odpowiedział mu Pan.
Na Zachodnim Brzegu biblijne opowieści sprzed tysięcy lat mają taką samą wartość, jak doniesienia prasowe. Są równie aktualne i realne. Dla coraz liczniejszych żydowskich osadników słowa Księgi są podstawą roszczeń do tej ziemi. Ale co z arabskimi sąsiadami? Uwikłani w historię Izraelczycy i Palestyńczycy tkwią w pułapce nienawiści, od której nie ma ucieczki.
Kolejnym tytułem na liście jest „Balagan. Alfabet izraelski”. To już drugi reportaż Pawła Smoleńskiego w zestawieniu. O czym jest ta książka? Najlepiej opiszą to słowa samego autora:
Ten alfabet winien zaczynać się od I. Bo I dotyczy jednego z najgorętszych I, jakie kiedykolwiek pojawiły się w geografii, polityce, kulturze – Izraela.
I jak Izrael, kraj na Bliskim Wschodzie, z historią – zależy, jak kto liczy – trwającą lat siedemdziesiąt z haczykiem lub pięć tysięcy z hakiem. Dotyka Morza Śródziemnego i Czerwonego. Powierzchnia – dwadzieścia dwa tysiące kilometrów kwadratowych. Około dziewięciu milionów mieszkańców w 2020 roku. Izrael ma co najmniej jedną rzekę znaną na całym świecie (Jordan), jedno jezioro (Galilejskie), pustyń dość, za to miejsc świętych więcej niż gdziekolwiek indziej. Po ziemi Izraela chadzali prorocy: Abraham, Jakub i Dawid. Mieszkał tu Jezus, a Mahomet właśnie z Izraela odbył swoją podróż do nieba.
Władali tą ziemią Żydzi, Egipcjanie i Babilończycy. Helleni, Rzymianie, Bizantyjczycy, rycerze krzyżowcy i Arabowie. Wtrącały się tu Turcja i Wielka Brytania. I znów Żydzi, którzy zmienili się w Izraelczyków, ale od jakiegoś czasu stają się bardziej żydowscy.
Tak samo jak Arabowie mieszkający w Izraelu i na Zachodnim Brzegu stają się tam coraz bardziej arabscy.
I (jak Izrael) mieści tyle, ile chyba żadna inna litera alfabetu. O tym I jest ta książka.
Paweł Smoleński
Skarby. Poszukiwacze i strażnicy żydowskiej pamięci – Patrycja Dołowy
Polska pełna jest żydowskich rzeczy. Porzuconych, wziętych pod opiekę, przywłaszczonych, przejętych, znalezionych i takich, które wciąż czekają na odkrycie. Nie jest to złoto, lecz coś cenniejszego od złota: to ślady milionów żyć, o których musimy pamiętać.
W 2017 roku Michelle Levy poprosiła o pomoc swoją przyjaciółkę, Patrycję Dołowy. Kobieta chciała się dowiedzieć czegoś o swojej prababci Salomei. I tak właśnie zaczęła się niesamowita wędrówka, która poprowadziła autorkę „Skarbów” w nieoczekiwane kierunku. W jej trakcie Dołowy spotkała innych poszukiwaczy: amerykańskich potomków polskich Żydów, którzy trafili do Polski śladami legend o rodzinnym skarbie bądź wizją utraconego raju. Trafiła również na Polaków będących lokalnymi strażnikami żydowskiej pamięci.
Włodek Goldkorn to włoski pisarz, dziennikarz i redaktor o polsko-żydowskim pochodzeniu. Jest wieloletnim redaktorem działu kultury tygodnika „L’Espresso”. W zestawieniu najciekawszych książek o tematyce żydowskiej proponujemy dwa tytuły jego pióra.
Pierwszym z nich jest „Osioł Mesjasza”.
Włodek Goldkorn jako szesnastolatek wyjeżdża w 1968 roku z Polski do Izraela. Jest zafascynowany nowym krajem i obdarza go żywiołową miłością. Szybko jednak zaczyna stawiać niewygodne pytania, kwestionując jedyną słuszną drogę, którą mu wskazywano. Zamiast tańczyć horę, słucha egipskich piosenkarek. Zostaje aktywistą radykalnej lewicy i protestuje przeciwko okupacji Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Jako rekrut zdecydowanie sprzeciwia się przełożonym.
Kolejną książką Włodka Goldkorna jest „Dziecko w śniegu”. To traktat o pamięci, prawdzie, doświadczeniu zła, a także o przetrwaniu.
Dzieciństwo spędził w Katowicach. Mieszkał w opuszczonym przez Niemców domu. W przestronnych i jasnych pokojach stały meble w stylu Biedermeier z tabliczkami z napisem „własność Trzeciej Rzeszy” i swastyką. Swastyki stały się codziennością. Jako mały chłopiec bawił się z kolegami w Auschwitz.
„Trzeba i należy opowiadać niewypowiedziane. […] Szoah – mówi Goldkorn – jest tylko pustką. Próby wypełniania jej rzekomymi pozytywnymi znaczeniami czy przesłaniem nadziei są gorsze od udręki: to brak zrozumienia, jak bardzo Zło zakorzenione jest w każdym z nas. Opowieść o tym, co się wydarzyło, jest nie tylko świadectwem, wymierzonym przeciwko tym, którzy chcieliby ukryć i wymazać zbrodnie, ale również bolesną próbą ukazania wywrotowej natury Zła, w nadziei, jak mówił Primo Levi, że nauczymy się je rozpoznawać, kiedy znów się pojawi.
Goldkorn bez litości pracuje nad pamięcią, z wielkim trudem wydobywając ją z siebie, walcząc z nią, ale ostatecznie sprawiając, że ożywa. Odwołuje się do pamięci, która pod wieloma względami jest wyobrażeniem.”
Francesco M. Cataluccio
Kto odejdzie, już nie wróci. Jak opuściłem świat chasydów – Shulem Deen
Shulem Deen w „Kto odejdzie, już nie wróci” pisze o świecie skwerczyków, jednego z najbardziej ortodoksyjnych odłamów chasydów, a także o niezbywalnym prawem do wolności i poszukiwania własnej drogi.
Autor dorastał w latach osiemdziesiątych w Nowym Jorku, jednak zamiast matematyki czy angielskiego uczył się praw obowiązujących w starożytnej Jerozolimie. Jako osiemnastolatek ożenił się z dziewczyną, z którą przed ślubem rozmawiał zaledwie kilka minut. W wieku dwudziestu kilku lat był ojcem pięciorga dzieci. Jego dni upływały na studiowaniu Talmudu i modlitwie. Nie oglądał telewizji, nie słuchał radia, ani nie czytał gazet. Od dzieciństwa słyszał, że nie należy zadawać pytań, bo to niebezpieczne, co w jego przypadku okazało się to prawdą.
Kiedy postawił sobie po raz pierwszy pytanie o sens surowych ortodoksyjnych zasad, wszedł na ścieżkę, która koniec końców doprowadziła go do porzucenia świata chasydów.
Nie ma takiego zwierzęcia. W każdym razie nie tu. I na pewno nie teraz. A jednak Mikołaj Grynberg jest. Myślę, że to wynika z jego krnąbrności i uporu. Ta książka opowiada o krnąbrnych ludziach, którzy z uporem odmawiają niebycia. I o cenie, którą płacą. Powinniście to przeczytać. Potrzebujemy krnąbrności (teraz i tutaj).
Marcin Wicha
„Poufne” to piękna, osobista proza o losach pewnej żydowskiej rodziny naznaczonej długim cieniem historii. Podążając za narratorem, czytelnik ma okazję śledzić sceny z codziennego życia, pełne czułości i humoru, niekiedy trudne, przepełnione doświadczeniem choroby i straty. Tutaj przeszłość bywa obciążeniem, ale także powodem do wyzwalającego śmiechu, a ironia i miłość pozwalają radzić sobie z gorzkim dziedzictwem. Bohater, kiedyś mały chłopiec, syn i wnuk, teraz ojciec i mąż, obserwuje rodzinne losy i pyta sam siebie: czyim życiem żyję?
Kolejnym tytułem Mikołaja Grynberga jest wstrząsające „Oskarżam Auschwitz”. W swojej książce autor zbiera szereg rozmów z dziećmi ocalałych z Holocaustu. Owe rozmowy są często trudne, bolesne, momentami zabawne, a przede wszystkim szczere. Dotykają tematów przemilczanych – odkrywania historii, życia w cieniu bólu rodziców, straty najbliższych, poszukiwania bliskości.
Spotykają się w Warszawie, Nowym Jorku, Tel Awiwie. Wszyscy są Żydami i zostali wychowani przez ocalałych z Zagłady. A także to, że w większości nie mieli szansy poznać wielu swoich najbliższych.
Fałszerze pieprzu. Historia rodzinna – Monika Sznajderman
Wbrew tytułowi, to nie jest książka historyczna. To książka o pamięci. A właściwie o dwóch pamięciach, które się w żadnym miejscu nie spotykają. I o losach, które od stuleci toczyły się równolegle, nigdy razem. Losach moich dwóch rodzin – polskiej i żydowskiej.
Autorka
„Fałszerze pieprzu” to niezwykła opowieść o zawikłanej rodzinnej historii. Autorka z niezwykłą starannością odtwarza losy żydowskich przodków, odkrywa ślady ich istnienia w przedwojennej prasie, archiwach, książkach telefonicznych. Analizuje dawne fotografie, a także zbiera ślady rozrzucone pomiędzy Miedzeszynem, warszawskim gettem, Radomiem, Złoczowem, Oświęcimiem i Australią.
Na ziemi Izraela – Amos Oz
Na liście znalazło się także nowe wydanie „Na ziemi Izraela” – w przekładzie z języka hebrajskiego i ze wstępem Pawła Smoleńskiego.
Gniew i bunt. Na początku lat osiemdziesiątych Amos Oz pokazał Izraelczykom nieopisane oblicze ich kraju. Wielki pisarz w roli mistrza reportażu.
Włodek Goldkorn
Amos Oz z notatnikiem w ręku przemierza Jerozolimę i Zachodni Brzeg, żeby zadawać pytania o skomplikowaną tożsamość Izraela. Rozmawia z robotnikami, żołnierzami, nauczycielami, dziennikarzami, imigrantami i wizjonerami. Wśród nich odnajduje zarówno religijnych fundamentalistów, jak i piewców świeckości. Wsłuchuje się uważnie w głosy o bolesnej przeszłości i niepokojącej teraźniejszości, by stworzyć ponadczasową opowieść o niepewnym jutrze.
