MUZA SA Biografie i wspomnienia - książki, ebooki i audiobooki

Typ publikacji

Cena

Format

Wydawcy

Sortuj według:
Zyskujące popularność
    Promocja
    okładka Oswoić narkomana, Ebook | Robert Rutkowski, Irena Stanisławska

    Wywiad z Robertem Rutkowskim przeprowadzony przez Irenę A. Stanisławską. Robert Rutkowski jest pierwszym polskim psychoterapeutą, który zdecydował się na niezwykle szczerą rozmowę o sobie. Opowiada o swoim uzależnieniu, ale też o tym, jak z niego wyjść. To wstrząsająca opowieść, która – co niezwykle ważne – daje również nadzieję. „W swoim życiu sporo przeszedłem. Doświadczyłem wielu sytuacji, które mogły mnie zniszczyć. Jednak tak się nie stało. A na dodatek udało...

    PromocjaNowość
    okładka Turcja Na wschód od Zachodu, Książka | Marcelina Szumer-Brysz

    Turcja - jak mosty na Bosforze, łączące Europę z Azją, spaja ze sobą różne światy, kultury i sposoby myślenia. Poczuciu narodowej dumy coraz częściej towarzyszy tęsknota za dawną potęgą imperium - skutecznie podsycanaprzez seriale historyczne. Autorka pokazuje nam to, co w ostatnich latach najbardziej angażuje umysły Turków. Historięosmańskiej świetności, żywe przywiązanie do świeckiej republiki, a jednocześnie mentalny i „urzędowy” zwrot ku islamowi. Co boli Turcję? Czy jest...

    Promocja
    okładka Nasi Nobliści 56 laureatów znad Wisły, Odry i Niemna, Książka | Maria Pilich, Przemysław Pilich

    W 2019 roku literacką Nagrodę Nobla odebrała Olga Tokarczuk. To już piąta Nagroda Nobla dla polskich pisarzy. Władysława Reymonta, Henryka Sienkiewicza, Czesława Miłosza, Wisławę Szymborską oraz laureata pokojowej Nagrody Nobla Lecha Wałęsa czy naszą dwukrotną noblistkę, Polkę wszech czasów Marię Skłodowską-Curie wszyscy znają. Ale nie wszyscy wiedzą, że z naszym krajem związanych jest kilkudziesięciu innych laureatów Nagrody Nobla. Przybliżamy portrety literackie 56 noblistó...

    Promocja
    okładka Korea Południowa Republika żywiołów, Książka | Marcin Jacoby

    Książka Marcina Jacoby, sinologa, autora bestsellerowych "Chin bez makijażu", przybliża współczesny obraz Korei Południowej w szerszej perspektywie: historycznej, kulturalnej i lifestylowej. Autor, z pewnością eksperta i pasją wielbiciela, wprowadza nas w świat koreańskich relacji społecznych i rodzinnych oraz tradycji duchowości i religii. Przedstawia tajniki historii i historii politycznej Republiki Korei w XX oraz na początku XXI wieku, bazując na dopiero niedawno udostępn...

    Promocja
    okładka Elżbieta, Filip, Diana i Meghan Zmierzch świata Windsorów, Książka | Marek Rybarczyk

    Od lat śledzimy dzieje rodziny Windsorów. Choć brytyjską monarchię zna niemal każdy, to większość z nas nie zdaje sobie sprawy z dramatów, jakie przez lata rozgrywały się za bramami Pałacu Buckingham. Życie królewskiej pary, Elżbiety i Filipa, było źródłem wielu, jeśli nie większości, problemów Windsorów. Skandal gonił skandal. Małżeństwa ich kolejnych dzieci kończyły się. Inwazja dziennikarzy, aparatów i kamer na królewską rodzinę sprawiła, że skrzętnie skrywane tajemnice zn...

    Promocja
    okładka Czas wolny w PRL, Książka | Przylipiak Wojciech

    Czas wolny w PRL. To on w ogóle istniał? A może było go za dużo? Jedno jest pewne: relaks w nieoczywistym świecie minionej epoki to towar nieco wybrakowany. W latach 50. młodzi odkryli uroki podróżowania autostopem i z książeczką autostopowicza w ręku ruszyli w Polskę. Inni dopiero oswajali się z wolnymi dniami i na wakacje wybierali się z Funduszem Wczasów Pracowniczych, a udany turnus zależał od pomysłowości kaowca. W latach 60.,kiedy akurat w ramach czynu społecznego nie t...

    Promocja
    okładka Włosi Życie to teatr, Książka | Maciej Brzozowski

    Akt I, odsłona I, miejsce akcji dobrze znane: Republika Włoska, Włochy, Italia, Bel Paese. Bohaterowie: Włoszki i Włosi we wszystkich sytuacjach, w których najpełniej ujawnia się ich narodowy charakter. Włoska teatralność, tak dobrze znana z filmów Felliniego, stanowi główny wątek, za którym podąża Maciej A. Brzozowski, próbując stworzyć zbiorowy portret tej trudnej do zaszufladkowania nacji. „Włosi. Życie to teatr” napisana została w przekornej polemice z powszechnym wyobraż...

    Promocja
    okładka Dziewczęta z Auschwitz, Książka | Sylwia Winnik

    Przejmujące wspomnienia dwunastu kobiet, które przeżyły piekło niemieckiego nazistowskiego obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Książka jest efektem rozmów autorki z każdą z bohaterek. Leokadia Rowińska do obozu trafiła w trzecim miesiącu ciąży. Wspomina, jak okrutnie traktowane były kobiety oczekujące potomstwa. Ireneusz, bo takie imię nadała swojemu synkowi, stał się najmłodszą ofiarą Marszu Śmierci. Pochowała go w pudełku po makaronie. Zofia Wareluk urodziła się w Auschwitz. ...

    Promocja
    okładka Twórcze życie we dwoje, Ebook | Julia Pańków

    Janusz Majewski i Zofia Nasierowska, Jeremi Przybora i Alicja Wirth, Eryk Lipiński i Hanna Gosławska, Stefan i Franciszka Themersonowie, Gabriel i Hanna RechowiczowieJak to jest, gdy dwie jednostki twórcze decydują się na wspólne życie? Czy mogą liczyć na wsparcie czy raczej rywalizację? I czy w patriarchalnej rzeczywistości PRL-u, w której przyszło żyć większości z nich, możliwe było prawdziwe partnerstwo? Czy w przypadku związku artystów pierwsze miejsce zajmuje miłoś...

    Promocja
    okładka Izrael oswojony, Książka | Ela Sidi

    Ela Sidi napisała, z bardzo osobistej perspektywy, książkę o swoim długim spotkaniu z krajem, gdzie w ekstremalnych warunkach – w cieniu wojen, ataków terrorystycznych i rakiet, wśród krańcowych różnic etniczno-religijnych i kulturowych – formuje się i z pokolenia na pokolenie zmienia młody naród izraelski, a także o roli, jaką w tym procesie wypełniły kolejne alije Żydów z Polski. W jej opowieści, tak jak w Izraelu, przeszłość realnie egzystuje w teraźniejszości, opis wydar...

    Promocja
    okładka Rubik. Fascynująca historia najbardziej znanej łamigłówki świata, Książka | Erno Rubik

    Oryginalna „biografia” najpopularniejszej umysłowej rozrywki i jej wynalazcy. Publikacja oryginalna: ciekawa, wciągająca i ekscentryczna. Nie ogranicza się tematycznie do samej kostki, z lektury wyłania się obraz jej wynalazcy - skromnego, niepozbawionego poczucia humoru, tryskającego młodzieńczą świeżością myślenia, spoglądającego ze zdrowym dystansem na odniesiony przez siebie sukces Erno Rubika

    Promocja
    okładka Elżbieta II, Audiobook | Marek Rybarczyk

    Kiedy w 1952 roku jako młodziutka kobieta wstępowała na tron, dała umęczonym wojną Brytyjczykom iskierkę nadziei, że znów będą wielkim narodem. I rzeczywiście tak się stało. Tak narodził się mit Elżbiety II, dla której zawsze liczyła się przede wszystkim jej "Firma”, a życiową dewizą stały się słowa: "Nigdy się nie poddawaj!”. Jak naprawdę wygląda życie królowej i jej monarchii? Co sprawia, że fascynuje nie tylko Brytyjczyków, a jej losy śledzi niemal cały świat? Co przez wsz...

    Promocja
    okładka Bezmiłość O czułych wyznaniach w listach, grypsach i wspomnieniach z Majdanka, Książka | Sylwia Winnik

    Miłość to ostatnia rzecz, o której się myśli, gdy padają słowa: obóz koncentracyjny. A jednak setki zachowanych listów, tych oficjalnych i tych przekazywanych gdzieś ukradkiem z narażeniem życia, są najlepszym dowodem na to, że miłość za drutami istniała i była ludziom skazanym na obóz bliższa niż może się wydawać. Pragnęli normalności, która nagle przestała być normą. Pragnęli wolności, bo każdy powinien być równy. Pragnęli wreszcie dzielić się miłością, bo to ludzkie, odru...

    Promocja
    okładka Elżbieta II, Ebook | Marek Rybarczyk

    Kiedy w 1952 roku jako młodziutka kobieta wstępowała na tron, dała umęczonym wojną Brytyjczykom iskierkę nadziei, że znów będą wielkim narodem. I rzeczywiście tak się stało. Tak narodził się mit Elżbiety II, dla której zawsze liczyła się przede wszystkim jej "Firma”, a życiową dewizą stały się słowa: "Nigdy się nie poddawaj!”.Jak naprawdę wygląda życie królowej i jej monarchii? Co sprawia, że fascynuje nie tylko Brytyjczyków, a jej losy śledzi niemal cały świat? Co prze...

    Promocja
    okładka Będę sławny, będę bogaty, Ebook | Anna Lisiecka

    Kamera go kochała, wprost przechodził na drugą stronę ekranu. Mówił, że interesuje go tylko wielka widownia i gromadził milionową widownię. Także wtedy, kiedy po udarze mówił wolniej, wielbiciele go nie opuścili.O celu swojej pracy pisał: "Moim pragnieniem jest oczarować jak najszersze rzesze ludzi potęgą sztuki. Pokazać, że życie człowieka, który poddaje się sztuce, może być piękniejsze, wartościowsze, że w tym smutnym świecie, który niesie tyle rozczarowań, klęsk, tros...

    Promocja
    okładka Czas wolny w PRL, Książka | Przylipiak Wojciech

    Czas wolny w PRL. To on w ogóle istniał? A może było go za dużo? Jedno jest pewne: relaks w nieoczywistym świecie minionej epoki to towar nieco wybrakowany. W latach 50. młodzi odkryli uroki podróżowania autostopem i z książeczką autostopowicza w ręku ruszyli w Polskę. Inni dopiero oswajali się z wolnymi dniami i na wakacje wybierali się z Funduszem Wczasów Pracowniczych, a udany turnus zależał od pomysłowości kaowca. W latach 60.,kiedy akurat w ramach czynu społecznego nie ...

    Promocja
    okładka Starzy ludzie nie istnieją, Książka | Małgorzata Węglarz

    Starzy ludzie nie istnieją?! Jak to? przecież społeczeństwa się starzeją. I coraz więcej wkoło nas przedstawicieli tej grupy. A jednak nie istnieją, bo świat ich nie chce zauważać, wtłacza w utarte koleiny i spycha na margines życia. Nie istnieją, bo nie pasują do obrazka: wszechwładnego dziś kultu młodości. No chyba, że są wybitnymi jednostkami i mając na karku osiemdziesiątkę, pokonują ultramaratony. Tylko wtedy się ich dostrzega. A przeciętni, zwykli starsi ludzie na emery...

    Promocja
    okładka Maluchem przez Afrykę, Książka | Arkady Paweł Fiedler

    Książka jest relacją z 3,5-miesięcznej podróży przez Afrykę, którą odbył Arkady Paweł Fiedler, wnuk wybitnego polskiego podróżnika i pisarza – Arkadego Fiedlera. Ponad 16-tysięcznokilometrową trasę wiodącą wzdłuż Afryki Wschodniej od Egiptu przez Sudan, Etiopię, Kenię, Ugandę, Rwandę, Tanzanię, Zambię, Botswanę, Namibię do Przylądka Dobrej Nadziei w Republice Południowej Afryki przejechał fiatem 126 p, czyli poczciwym maluchem. Pomysł na tak nietypową wyprawę zrodził się z pa...

    Promocja
    okładka Jak rozpoznać psychopatę 7 typów niebezpiecznych umysłów, które nas fascynują i przerażają, Książka | Mark Freestone

    Autor pokazuje, po czym możemy rozpoznać, że mamy do czynienia z psychopatą. Wyjaśnia, dlaczego to zaburzenie osobowości zazwyczaj dotyka mężczyzn oraz podpowiada, jak należy postępować, gdy mamy styczność z psychopatą. Freestone przybliża sylwetki siedmiu przestępców cierpiących na zaburzenia psychiczne. Na konkretnych, „z życia wziętych”, przykładach pokazuje, jak trudnym i złożonym problemem jest psychopatia oraz jakie nastręcza trudności w diagnozowaniu i leczeniu. Auto...

    Promocja
    okładka Łączniczka "Zośki". Wspomnienia Danuty Rossman, Ebook | Dorota Majewska, Aleksandra Prykowska

    Danuta Rossman (z d. Zdanowicz) urodziła się w 1922 roku i wychowała w środowisku warszawskiej inteligencji. Jej młodzieńcze lata przypadły na okres wojny. Była harcerką i nieocenioną łączniczką Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”, ale przede wszystkim pełną życia dziewczyną. Największą radość czerpała ze spotkań z przyjaciółmi z liceum Batorego i gimnazjum Królowej Jadwigi. To byli bohaterowie Kamieni na szaniec. Uwielbiała tańczyć i śpiewać. Choć powodzenie miała ogro...

    Promocja
    okładka W umyśle mordercy, Książka | Haycock DeanA.

    Na świecie żyje 70 mln psychopatów. Skąd się wzięli i jak działa ich mózg? Czy zło ma biologiczne korzenie? Kto zostaje psychopatą i czy każdy psychopata musi być mordercą? Jakie cechy charakteryzują psychopatów? Dlaczego niektórzy ludzie są w stanie zabijać z zimną krwią i nie czuć z tego powodu żadnych wyrzutów sumienia? A wreszcie: czy psychopatię można leczyć? Uznawany za jednego z najwybitniejszych specjalistów w dziedzinie neurobiologii dr Dean A. Haycock specjalizuje ...

    Promocja
    okładka Najszczęśliwszy człowiek na Ziemi, Książka | Eddie Jaku

    Więzień obozu w Auschwitz opowiada, jak odnalazł w życiu wdzięczność, dobroć i nadzieję. Jest to historia jego życia. Momentami bywa ona przygnębiająca, dużo w niej smutku, żalu i bólu. Jednak koniec końców jest w niej widoczne szczęście. Ponadstuletni Eddie Jaku uważa, że jest ono tym, co każdy z nas może wybrać, i pokazuje, jak to zrobić. „Mój drogi Nowy Przyjacielu! Przeżyłem sto lat i wiem, co to znaczy patrzeć złu w oczy, i też wiem, jak to jest, kiedy w oczy spogląda z...

    Promocja
    okładka Łączniczka, Książka | Dorota Majewska, Aleksandra Prykowska

    Danuta Rossman (z d. Zdanowicz) urodziła się w 1922 roku i wychowała w środowisku warszawskiej inteligencji. Jej młodzieńcze lata przypadły na okres wojny. Była harcerką i nieocenioną łączniczką Tadeusza Zawadzkiego „Zośki”, ale przede wszystkim pełną życia dziewczyną. Największą radość czerpała ze spotkań z przyjaciółmi z liceum Batorego i gimnazjum Królowej Jadwigi. To byli bohaterowie Kamieni na szaniec. Uwielbiała tańczyć i śpiewać. Choć powodzenie miała ogromne, to nade ...

    Promocja
    okładka Opóźnienie może ulec zmianie Fascynujący świat pociągów oczami maszynisty, Książka | Antosz Marcin

    "Sorry, ale taki mamy klimat" – podsumowała kiedyś zimowy paraliż kolei pani minister. Na opóźnienia polskich pociągów narzekamy wszyscy, ale o wiele więcej jest pozytywnych emocji związanych z wygodą, ekologią czy romantyzmem tego sposobu podróżowania. Pociągi towarzyszą nam w życiu od małego, ale niewiele wiemy o tym, co dzieje się za zamkniętymi drzwiami lokomotywy. Co czuje maszynista, próbując zatrzymać wielotonowego kolosa przed bawiącymi się na torach dziećmi? Dlacze...

Co znajdziesz w kategorii: Biografie i wspomnienia

Co to jest książka biograficzna?

Książki biograficzne to dzieła opisujące życie, karierę, osiągnięcia jakiejś znanej postaci lub popularnej osoby, na przykład muzyka, polityka czy sportowca. Niektóre z tych tytułów są fabularyzowane, inne nie. W przeciwieństwie do autobiografii, ebooki biograficzne napisane są z perspektywy osoby trzeciej, opisującej daną postać. Z kolei autobiografie to historie tworzone przez same osoby w nich opisywane - znajdziecie w nich zatem wiele osobistych opowieści oraz pierwszoosobową formę narracji. Czasami biografie skupiają się na osobach lub wydarzeniach kontrowersyjnych - innym razem na tych najbardziej cenionych i lubianych. Sensację wywołał na przykład debiut literacki Jennette McCurdy, “Cieszę się, że moja mama umarła”. Ten pełen emocji zapis zmagań z toksyczną matką, zaburzeniami odżywiania i uzależnieniami jednej z najbardziej znanych współczesnych amerykańskich dziecięcych aktorek. Nie zawsze jednak biografie lub autobiografie opierają się na tak trudnych zwierzeniach i wspomnieniach.

Z czego składa się biografia?

Jakie elementy składają się na ciekawe biografie? Przede wszystkim wciągająca, często wielowątkowa historia odmalowująca obraz człowieka z krwi i kości - z jego radościami i smutkami, problemami i sukcesami. Często dzieła te opierają się na wspomnieniach - czy to samej opisywanej osoby, czy jej przyjaciół, znajomych, rodziny, bliskich. Dzięki temu otrzymujemy w miarę możliwości jak najbardziej pełny obraz życia, do którego poznania zostajemy zaproszeni. Nierzadko dzięki temu poznajemy inne, czasem zaskakujące oblicze danej osoby, odmienne od tego, co znamy z mediów czy opinii społecznej. Najlepsze książki biograficzne często opierają się na sytuacjach, które są czytelnikom zupełnie nieznane lub niewyobrażalne. Tak dzieje się na przykład w wypadku tytułu “ Czesałam ciepłe króliki. Rozmowa z Alicją Gawlikowską-Świerczyńską” Dariusza Zaborka. Ta lekarka i więźniarka obozu w Ravensbrück opowiada historię o niesamowitym optymizmie, który udało się jej utrzymać nawet pomimo tragicznych warunków obozu koncentracyjnego. W wieku 92 lat zdecydowała się opowiedzieć Zaborkowi o swoim życiu, dzięki czemu otrzymujemy poruszający obraz o życiu silnej, odważnej i niezależnej kobiety. Ebook z tym wywiadem znajdziecie na Woblink w formatach epub, mobi lub pdf.

Jakie są rodzaje ebooków biograficznych?

Na Woblink znajdziecie wiele różnych rodzajów biografii literackich skupiających się na osobach o różnych zawodach, pochodzeniu czy żyjących w zupełnie odmiennych od dzisiejszych warunkach. Wiele tego typu dzieł odmalowuje portrety artystów i twórców. W tej grupie znajdziecie chociażby historię życia Kory zatytułowaną “Się żyje. Kora. Biografia” napisaną przez Katarzynę Kubisiowską. Z kolei autobiograficzna “My Love Story. Autobiografia” została spisana przez samą Tinę Turner. Nie tylko ta wielka piosenkarka wzięła sprawy w swoje ręce, gdy przyszło do opowiedzenia historii swojego życia. Taką drogą poszli także Dave Grohl, muzyk, lider zespołu Foo Fighters, w swojej książce “The Storyteller. Moje historie. Opowieści o życiu i muzyce” czy Woody Allen w “A propos niczego. Autobiografia”. Specyficzny rodzaj autobiografii przedstawił w swoim dziele “Tysiąc lat radości i trosk. Wspomnienia” chiński artysta Ai Weiwei, przeplatając własne doświadczenia i wspomnienia z historią swojego ojca oraz kontekstem przemian, jakie miały miejsce w Chinach w ciągu kilku ostatnich dekad. Ciekawą perspektywę biografii artysty proponuje także Natalia Budzyńska w swoim dziele “Witkiewicz, ojciec Witkacego”. Opisuje ona bowiem życie znanego malarza, krytyka sztuki oraz pisarza, ojca Witkacego, twórcy architektonicznego stylu zakopiańskiego, o którym czasem zapomina się, mówiąc głównie o jego synu. Wśród ważnych biografii polskich artystów znajdziecie także książkę Moniki Śliwińskiej “Wyspiański. Dopóki starczy życia”. Dzięki danym zebranym w archiwach, rodzinnych dokumentach, listach i pamiętnikach Śliwińskiej udaje się zrekonstruować mało znanego, prywatnego Wyspiańskiego, który ściga się z własną śmiercią, najbardziej intymne wiersze pisze o żonie i gorączkowo szuka sposobu, by dostąpić artystycznego spełnienia i nieśmiertelności. Cennym źródłem wiedzy są także biografie świętych (hagiografie). Dotyczą one zarówno postaci historycznych (na przykład “Ignacy Loyola. Sam i na piechotę”), jak i współczesnych (jak “Siostra Faustyna. Biografia świętej”). Wiele z nich dotyczy także świętych papieży, w tym Jana Pawła II - tutaj znajdziecie chociażby “Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata” o. Macieja Zięby lub “Niezapomniany. Jan Paweł II we wspomnieniach przyjaciół i współpracowników” Włodzimierza Rędziocha. Te i wiele innych biografii oraz autobiografii znajdziecie na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).

Najlepsze książki biograficzne i autobiograficzne

Wiele popularnych biografii i autobiografii opowiada historie osób rozpoznawalnych na całym świecie, odkrywając nieznane lub przemilczane wcześniej elementy ich życia. Biografie sławnych ludzi zawierają w sobie także między innymi najciekawsze biografie sportowców, polityków, pisarzy czy muzyków. Znajdziecie tu na przykład ebooka “Ten drugi”, opowieść o księciu Harrym. Wcześniej ukrywane wydarzenia i okoliczności zawiera w sobie także na przykład biografia aktora Matthew Perry'ego , znanego głównie z roli Chandlera w serialu “Przyjaciele”. Jego “ Przyjaciele, kochankowie i ta Wielka Straszna Rzecz”, choć pełne charakterystycznego dla niego humoru, opowiada o trudnej walce z chorobą i nałogami, najciemniejszych momentach życia i najważniejszych, prawdziwych przyjaciołach. Swoją autobiografię, w której wyjaśnia wiele wcześniejszych kontrowersji i ujawnia nieznane dotąd fakty, stworzyła także Pamela Anderson w “Love, Pamela. Autobiografia”. Poznać możecie także życie innych aktorów - Matthew McConaughey’a w książce “Zielone światła” czy Toma Feltona w “Po drugiej stronie różdżki”. Michał Rusinek, przez wiele lat sekretarz Wisławy Szymborskiej, opowiada o tej wybitnej poetce w swoim “Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej”. David Gardner napisał biografię jednego z najbardziej znanych współcześnie amerykańskich aktorów zatytułowaną “ Tom Hanks. Enigma”. Nie tylko artyści są jednak podmiotami książek biograficznych. Jedna z najbardziej głośnych swego czasu pozycji dotyczy współtwórcy sukcesu firmy Apple - to “Steve Jobs” Waltera Andersona. Znaną autobiografię napisała także Michelle Obama - jej “ Becoming. Moja historia” to pełne szczerości i humoru wspomnienia byłej Pierwszej Damy Stanów Zjednoczonych. O swoich przodkach pisała z kolei znana dziennikarka Oriana Fallaci. “Kapelusz cały w czereśniach” to epicka historia jej własnych przodków, pełna miłości, zdrady, namiętności i niespokojnego ducha, artystów, chłopów, buntowników, bohaterów i tchórzy, a przy tym literacki hołd dziennikarki dla jej rodzinnych Włoch i Florencji. Te i wiele innych tytułów biograficznych odsłaniających życie znanych i mniej znanych osób z Polski i świata, czeka na Was na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).