W zespole "Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD fur den Distrikt Warschau" w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie znajduje się teczka zawierająca dwieście pięćdziesiąt pięć anonimowych donosów do władz niemieckich 1940-1941. Teczka ta, jeszcze nieuporządkowana, została przekazana do Instytutu Pamięci Narodowej z byłego Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Donosy zgromadzone w brązowej, tekturowej, zawiązanej na teczce - t...
Książka wybitnego amerykańskiego historyka Raula Hilberga to kompendium wiedzy na temat zagłady Żydów podczas drugiej wojny światowej. Autor opisuje mechanizmy zbrodni z trzech perspektyw. Część pierwsza przedstawia szerokie spektrum wykonawców – głównie niemieckich funkcjonariuszy reprezentujących różne warstwy społeczne i grupy zawodowe oraz ich kolaborantów w poszczególnych krajach. Część druga poświęcona jest losom prześladowanych i mordowanych podczas mas...
Dwutomowe wydawnictwo będące podsumowaniem kilkuletniego projektu badawczego realizowanego przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN pt. "Strategie przetrwania Żydów podczas okupacji w Generalnym Gubernatorstwie, 1942-1945. Studium wybranych powiatów" Jedną z najważniejszych konkluzji wynikających z kilku lat badań „żydowskich strategii przerwania” jest bogactwo obserwacji dotyczących stopnia przedsiębiorczości, własnej inicjatywy Żydów w obliczu Zagłady....
Podczas drugiej wojny światowej w szeregach alianckich walczyło niemal milion żołnierzy Żydów. W okupowanych przez Niemcy krajach Europy Żydzi stawiali opór zbrojny – do jego najbardziej bohaterskich aktów należą powstania w gettach i nazistowskich obozach zagłady. Wielu Żydów uczestniczyło w walce konspiracyjnej, zwłaszcza francuskiej Résistance oraz partyzantce sowieckiej. Nie mniej ważne, a jednocześnie wymagające heroizmu, były różne przejawy podejmowanego przez Żydów zor...
Tematem przewodnim 16. numeru rocznika, którego współredaktorami są naukowcy z Centrum Badań Żydowskich UŁ, jest historia getta łódzkiego. Oddawany do rąk czytelnika tom rozpoczynają wspomnienia ocalałego z łódzkiego getta Mariana Turskiego o jego ostatnich dniach w sierpniu 1944 r. Obok głosu świadka, prezentujemy czytelnikom studium Andrzeja Czyżewskiego o prowadzonej przez władze PRL polityce historycznej dot. getta, artykuł Ewy Wiatr o funkcjonowaniu młodzieżowych grup ...
Przedwojenny dziennikarz i folklorysta Józef Zelkowicz (1898–1944), zatrudniony w Wydziale Archiwum Przełożonego Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie, przez cztery lata wraz z kilkoma innymi ludźmi pióra sporządzał propagandowy „Biuletyn Kroniki Codziennej”. Po godzinach notował to, czego nie wolno mu było oficjalnie krytykować, potępiać, a niejednokrotnie nawet zapisywać. W scenkach rodzajowych, felietonach, obrazkach literackich i reportażach, wśród których szczególne miej...
Studia i opracowania źródłowe z oddawanego do rąk czytelników 15 numeru rocznika prezentują przede wszystkim sylwetki myślicieli religijnych, rabinów, a także po prostu wierzących Żydów działających w czasie wojny oraz ich pisma: komentowane i poddawane interpretacji. Havi Dreifuss z Yad Vashem przybliża postać „nieznanego przywódcy nieznanego ruchu chasydzkiego w czasie Zagłady” – Matysa Gelmana. O słynnych kazaniach rabina Kalonimusa Kalmana Szapiry wygłaszanych w warszawsk...
Jakub Hochberg (ur. 1904), robotnik z warszawskiej Pragi, ukrywał się od maja 1943 r. u swojej ukochanej, Polki, Julii Rogozińskiej. Nie wychodził z pokoju. Spał na łóżku polowym, marzł, chorował, wyglądał przez szpary na podwórze, nudził się, czytał gazety i pisał. W jego zapiskach znajdziemy wiele interesujących refleksji, analiz stanów emocjonalnych, obserwacji ludzkich zachowań. Nie mniej ciekawe są – często przywoływane w postaci plotek – informacje o tym, co dzieje się ...
This volume contains a selection of articles from Holocaust. Studies and Materials published by the Centre for Holocaust Research during 2014–2016. This is already the fourth English volume intended to familiarise the foreign reader with the newest Polish research on the Holocaust and also introducing unknown documents from Polish archives into scholarly circulation. The previous editions were published in 2008, 2010, and 2013. Table of contents Introduction from the editor...
14. numer rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” przynosi tekst prof. Jehudy Bauera, jednego z największych historyków Zagłady, napisany specjalnie dla naszego pisma z okazji 75. rocznicy powstania w getcie warszawskim. W numerze znalazły się studia poświęcone zwalczaniu szmalcownictwa (Dariusz Libionka), akcji pomocy Żydom prowadzonej przez PPR (Barbara Engelking), polskich artystach - świadkach Zagłady (Luiza Nader), powojennej przemocy antyżydowskiej (Adam Kopciowski...
Neumann skinął głową po raz trzeci. Czy zgodziłby się zostać promotorem mojej rozprawy doktorskiej „Zagłada Żydów europejskich”? W zanadrzu miałem dobrze skonstruowany dwudziestostronicowy konspekt, byłem gotów mu go wręczyć. Neumann zgodził się, ale nie miał wątpliwości, że w tym momencie odrywam się od głównego nurtu badań naukowych i wkraczam na teren, który omijali zarówno naukowcy, jak i ogół społeczeństwa. Wypowiedział tylko cztery słowa: „To będzie twój pogrzeb”. z roz...
„Spala mnie pragnienie jak najszybszego spisania tych wszystkich zdarzeń, których byłem świadkiem w latach wojny, zwłaszcza w ostatnim półroczu. Ogarnia mnie lęk na myśl, że niebezpieczeństwo, które mi zewsząd zagraża, przeszkodzi wykończeniu tej pracy. Nie po raz pierwszy, powodowany tymi pragnieniami, chwytam za pióro. Praca moja, jak dotychczas, to istne przędziwo Penelopy: nie zdążę wykończyć jakiegoś fragmentu, a już losy miotające mną niszczą rękopis. […] odczuwam potrz...
Clara Kramer urodziła się w 1927 r. w Żółkwi jako Klara Schwarz. Była pierwszym dzieckiem Salki z domu Reitzfeld (1904–1959) i Meira (Majera) Schwarza (1886– 1959); w 1928 r. na świat przyszła jej młodsza siostra, Mania. Rodzina mieszkała w mieście od zawsze. Dziadek ze strony matki Szymon Reitzfeld (zm. 1941) był wraz z mieszkającymi w sąsiedztwie rodzinami Patrontaschów i Mehlmanów właścicielem tłoczni oleju, zwanej potocznie olejarnią, którą zarządzał Meir Schwarz. Histori...
Tadeusz Obremski (ur. 1900) przed wojną był współwłaścicielem doskonale znanej ówczesnym warszawiakom firmy obuwniczej H. Obremski i S-wie. Jego notatki z okresu okupacji, pisane podczas ukrywania się po tzw. aryjskiej stronie, to dokument szczególny, przekazany rodzinie po wojnie przez ukrywającego ich Polaka – autor, jego żona i córka zginęli w niewyjaśnionych okolicznościach w czerwcu 1944 r. Obremski opisuje doświadczenia swoje oraz całej rodziny w getcie i poza nim okie...
Na książkę składają się pisma ojca i córki: Kopla i Mirki Piżyców, którzy sporządzali swoje notatki po ucieczce z warszawskiego getta, w ukryciu po stronie aryjskiej. Kopel był syjonistą, działaczem społecznym, w getcie współorganizował szkolnictwo hebrajskie i chór dziecięcy. Mirka tuż przed wojną zdała maturę, marzyła o medycynie, a w getcie pracowała w domu dziecka. Zapiski Kopla dotyczą życia w getcie, jego działalności społecznej oraz losów całej rozgałęzionej i bardzo z...
Na książkę składają się cztery dzienniki, napisane przez dwóch mężczyzn i dwie kobiety z okolic Mińska Mazowieckiego. Łączy ich nie tylko pochodzenie z tej samej okolicy, wychowanie w religijnych domach i przywiązanie do tradycji – należą także do młodego pokolenia Żydów, pierwszego wychowanego w niepodległej Polsce, świadomego zarówno swojej żydowskości, jak i swoich praw obywatelskich. Kształcili się w polskich szkołach, angażowali się w działalność żydowskich organizacji m...
Na książkę składają się trzy teksty, napisane przez trzy niezwykłe kobiety, którym przyszło żyć w strasznych czasach. Chaja Rosenblatt i Rywka Schenker urodziły się na początku lat dwudziestych i w wojnę weszły jako młode, lecz już dorosłe kobiety, Melania Weissenberg natomiast była od nich znacznie młodsza – w 1939 r. miała zaledwie dziewięć lat. Chaja i Rywka spisały własne wspomnienia wkrótce po wojnie, a Melania prowadziła swój dzienniczek na bieżąco, od wiosny 1942 aż do...
Wybór źródeł do nauczania o zagładzie Żydów na okupowanych ziemiach polskich to pomoc dydaktyczna dla nauczycieli i uczniów, którzy podejmują tę problematykę na lekcjach przedmiotów humanistycznych. Wobec rosnącego zainteresowania tematem, co od kilku lat znajduje wyraz w rosnącej liczbie prezentacji maturalnych z języka polskiego poświęconych różnym aspektom zagłady Żydów, wydanie zestawu tekstów źródłowych wydaje się nie tylko celowe, ale i konieczne. Wybór źródeł skierowa...
Listy - skoncentrowane często na sprawach z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora drobnych, napisane językiem zanurzonym w rodzinnej historii, nasycone emocjami - dokumentują siłę łączącej Finkelsztejnów więzi.
Są także ważnym źródłem informacji na temat środowiska, w którym przed wojną byli oni osadzeni: żydowskich dziennikarzy, literatów, aktorów, muzyków, artystów plastyków czy wreszcie działaczy społecznych i politycznych.
Getta warszawskiego nie ma. Możemy wprawdzie dostrzec okruchy jego murów czy fragmenty bruku ulicznego, ale w swej istocie ta część miasta, warszawska dzielnica zamknięta, jest przed nami zakryta: ziemią, asfaltem, fundamentami nowych domów i niepamięcią. Jedynym obszarem, gdzie można jeszcze odnaleźć mieszkańców getta wraz z ich domami i ulicami, z ich życiem, cierpieniem i śmiercią, jest miejsce w naszej pamięci. Przewodnik oprowadza po mieście nieistniejącym....
Rachela Lisogurska uciekła w listopadzie 1942 r. z getta w Siemiatyczach z mężem i czteroletnią córką Chaną, unikając wywózki do obozu zagłady w Treblince. Nadzieja jest silniejsza to opowiedziana z perspektywy matki i córki historia niezwykłej odwagi i determinacji w szukaniu ratunku na przekór niechęci i wrogości otoczenia. To także opowieść o nadziei, budowaniu nowego życia i uhonorowaniu tych, którzy podjęli najwyższe ryzyko, aby rodzinę Lisogurskich uratować
Dwunastoletni Artur Ney przebywa poza murami warszawskiego getta, gdy wiosną 1943 roku wybucha tam powstanie, na zawsze oddzielając go od najbliższych. Pozbawionym sentymentalizmu językiem autor pisze o swoich najtrudniejszych przeżyciach: utracie rodziny, beznadziei, rozpaczy, walce o życie. Także o powojennych potyczkach z własną tożsamością: lękiem przed byciem Żydem i jednoczesną tęsknotą za powrotem do prawdziwego siebie. Książka tchnie autentyzmem i otwartością w opisyw...
Bronia i Josef Bekerowie dorastali w miasteczku Kozowa (dziś w Ukrainie), gdzie poznali się w 1937 r. Emocjonalna narracja Broni uzupełnia się z łotrzykowską gawędą Josefa: łączy je niezwykle barwna i plastyczna pamięć życia w sztetlu przed wojną. To także opowieść o wspólnym przetrwaniu horroru Zagłady dzięki wzajemnemu wsparciu i miłości i o budowaniu zupełnie nowego życia już w Kanadzie, na przekór pozostawionym za sobą pustce i stracie.
Z doliny łez to zapis tułaczki ortodoksyjnego rabina w ucieczce przed nazistami: od sztetla do sztetla, częściowo na piechotę i bez butów, z okupacji niemieckiej, przez sowiecką, do wolnej jeszcze Litwy, a w końcu do Japonii i Kanady. Hirschprung relacjonuje nie tylko wydarzenia, o których słyszał, los innych uchodźców, ale i rozmowy z ludźmi, których spotyka po drodze. Pisze wprost o uchodźczym doświadczeniu bólu fizycznego i psychicznego. To wyjątkowe świadectwo chasyda wyk...