Rachela Lisogurska uciekła w listopadzie 1942 r. z getta w Siemiatyczach z mężem i czteroletnią córką Chaną, unikając wywózki do obozu zagłady w Treblince. Nadzieja jest silniejsza to opowiedziana z perspektywy matki i córki historia niezwykłej odwagi i determinacji w szukaniu ratunku na przekór niechęci i wrogości otoczenia. To także opowieść o nadziei, budowaniu nowego życia i uhonorowaniu tych, którzy podjęli najwyższe ryzyko, aby rodzinę Lisogurskich uratować
Dwunastoletni Artur Ney przebywa poza murami warszawskiego getta, gdy wiosną 1943 roku wybucha tam powstanie, na zawsze oddzielając go od najbliższych. Pozbawionym sentymentalizmu językiem autor pisze o swoich najtrudniejszych przeżyciach: utracie rodziny, beznadziei, rozpaczy, walce o życie. Także o powojennych potyczkach z własną tożsamością: lękiem przed byciem Żydem i jednoczesną tęsknotą za powrotem do prawdziwego siebie. Książka tchnie autentyzmem i otwartością w opisyw...
Bronia i Josef Bekerowie dorastali w miasteczku Kozowa (dziś w Ukrainie), gdzie poznali się w 1937 r. Emocjonalna narracja Broni uzupełnia się z łotrzykowską gawędą Josefa: łączy je niezwykle barwna i plastyczna pamięć życia w sztetlu przed wojną. To także opowieść o wspólnym przetrwaniu horroru Zagłady dzięki wzajemnemu wsparciu i miłości i o budowaniu zupełnie nowego życia już w Kanadzie, na przekór pozostawionym za sobą pustce i stracie.
Z doliny łez to zapis tułaczki ortodoksyjnego rabina w ucieczce przed nazistami: od sztetla do sztetla, częściowo na piechotę i bez butów, z okupacji niemieckiej, przez sowiecką, do wolnej jeszcze Litwy, a w końcu do Japonii i Kanady. Hirschprung relacjonuje nie tylko wydarzenia, o których słyszał, los innych uchodźców, ale i rozmowy z ludźmi, których spotyka po drodze. Pisze wprost o uchodźczym doświadczeniu bólu fizycznego i psychicznego. To wyjątkowe świadectwo chasyda wyk...
Podczas drugiej wojny światowej w szeregach alianckich walczyło niemal milion żołnierzy Żydów. W okupowanych przez Niemcy krajach Europy Żydzi stawiali opór zbrojny – do jego najbardziej bohaterskich aktów należą powstania w gettach i nazistowskich obozach zagłady. Wielu Żydów uczestniczyło w walce konspiracyjnej, zwłaszcza francuskiej Résistance oraz partyzantce sowieckiej. Nie mniej ważne, a jednocześnie wymagające heroizmu, były różne przejawy podejmowanego przez Żydów zor...
„Są tylko cztery ściany i okno, do którego zbliżyć się nie wolno, i ja, i mój ból, ja i moje cierpienie, ja i sieroctwo moje. I sączy się kropelkami żrącego serca jadu przekorny, wrogi czas. Tężeją w miejscu dni, w napięciu rozpaczliwego wyczekiwania. Spędzam tygodnie, leżąc na tapczanie jak porzucony i zapomniany łachman, histerycznie rozedrgany kłębek nerwów” – napisał w swoim dzienniku ukrywający się po aryjskiej stronie Sewek Okonowski. Autor, w dramatyczny sposób rozdzie...
Na książkę składa się sześć tekstów, dzienników i tuż powojennych relacji, spisanych w języku jidysz, polskim i hebrajskim. Są one zapisami unikatowych losów jednostek, a także kronikami zagłady całych społeczności. Ich autorzy nigdy się nie poznali. Pochodzili z różnych miejscowości, byli w różnym wieku, mieli odmienne poglądy polityczne i prowadzili różne style życia. O wspólnocie ich losów zadecydowały wybuch drugiej wojny światowej i okupacja niemiecka, w czasie której ...
Wspomnienia Franciszki Grünberg (1898–1967), pisane tuż po wojnie, to nie tylko bardzo dobry literacko faktograficzny opis losów autorki i jej rodziny, lecz przede wszystkim unikatowy, brutalnie szczery zapis czasu Zagłady i trudów codzienności ukrywania się. Tekst Grünberg wyróżnia szczegółowy autoanalityczny zapis stanów emocjonalnych swoich i jej bliskich. Można tu odnaleźć strach, rozpacz, poczucie straty i braku nadziei, wściekłość na własny los, na innych, na niesprawie...
Bieżący numer rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” poświęcony jest szeroko pojętej problematyce ucieczek przed Zagładą. Haniebny atak rządzonej przez Władimira Putina Rosji na Ukrainę i jej mieszkańców uczynił tę kwestę dramatycznie aktualną. Od początku wojny rozpoczętej 24 lutego 2022 r. granice Polski przekraczały setki tysięcy uchodźców z terenów okupowanych i zagrożonych przez bezprecedensowy w XXI w. w Europie terror ze strony agresorów. Byli to prawie wyłącznie...
Tematem przewodnim 16. numeru rocznika, którego współredaktorami są naukowcy z Centrum Badań Żydowskich UŁ, jest historia getta łódzkiego._x000D_ _x000D_ Numer rozpoczynają wspomnienia Mariana Turskiego o ostatnich dniach w getcie w sierpniu 1944 r. Obok głosu świadka, prezentujemy czytelnikom studium Andrzeja Czyżewskiego o prowadzonej przez władze PRL polityce historycznej dot. getta, artykuł Ewy Wiatr o funkcjonowaniu młodzieżowych grup na Marysinie czy tekst Michała Tręba...
Przedwojenny dziennikarz i folklorysta Józef Zelkowicz (1898–1944), zatrudniony w Wydziale Archiwum Przełożonego Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie, przez cztery lata wraz z kilkoma innymi ludźmi pióra sporządzał propagandowy „Biuletyn Kroniki Codziennej”. _x000D_ _x000D_ Po godzinach notował to, czego nie wolno mu było oficjalnie krytykować, potępiać, a niejednokrotnie nawet zapisywać. W scenkach rodzajowych, felietonach, obrazkach literackich i reportażach, wśród których s...
Faszyzm pojawił się po pierwszej wojnie światowej. Nazwę zaczerpnął od pierwszych jego promotorów – faszystów włoskich. Jego zwolennicy rozumieli przemoc jako narzędzie do osiągnięcia własnych celów politycznych, a wojnę traktowali jako konieczność. Faszyzm miał od samego początku charakter transnarodowy. Powstawał i był rozpowszechniany przez organizacje i partie działające zarówno w państwach narodowych, jak i w społecznościach bezpaństwowych. Autor tego zwięzłego studium w...
Pisany w ukryciu, w latach 1943-1944 pamiętnik Moszego Meira Bauma. Z bratem i szwagrem znalazł kryjówkę na strychu u znajomego w podkieleckiej wsi._x000D_ _x000D_ „Teraz, kiedy w gorące letnie dni słońce pali dojrzałe już do zżęcia zboże, teraz, kiedy człowiek rwie się ku życiu […], siedzimy na gorącym strychu obory, wdychając odór krowy, prosięcia i kilku królików. […] zastanawiamy się, jak to się stało, że z tak wielkiej rodziny, jaką byliśmy, nikt się nie uratował poza je...
Jakub Hochberg (ur. 1904), robotnik z warszawskiej Pragi, ukrywał się od maja 1943 r. u swojej ukochanej, Polki, Julii Rogozińskiej. Nie wychodził z pokoju. Spał na łóżku polowym, marzł, chorował, wyglądał przez szpary na podwórze, nudził się, czytał gazety i pisał. W jego zapiskach znajdziemy wiele interesujących refleksji, analiz stanów emocjonalnych, obserwacji ludzkich zachowań. Nie mniej ciekawe są – często przywoływane w postaci plotek – informacje o tym, co dzieje się ...
Studia i opracowania źródłowe z oddawanego do rąk czytelników 15 numeru rocznika prezentują przede wszystkim sylwetki myślicieli religijnych, rabinów, a także po prostu wierzących Żydów działających w czasie wojny oraz ich pisma: komentowane i poddawane interpretacji. Havi Dreifuss z Yad Vashem przybliża postać „nieznanego przywódcy nieznanego ruchu chasydzkiego w czasie Zagłady” – Matysa Gelmana. O słynnych kazaniach rabina Kalonimusa Kalmana Szapiry wygłaszanych w warszawsk...
Tematem przewodnim nowego tomu czasopisma „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” są kicz holokaustowy i nadużycia w przedstawianiu Zagłady. W debacie zabrali głos uczeni reprezentujący różne dziedziny nauki i ukazujący problem z wielu perspektyw. W tomie znalazły się między innymi teksty analizujące obraz Zagłady w grach komputerowych i mediach społecznościowych, a także w literaturze pięknej. Odrębny blok materiałów dotyczy twórczości Artura Żmijewskiego i jego ...
14. numer rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” przynosi tekst prof. Jehudy Bauera, jednego z największych historyków Zagłady, napisany specjalnie dla naszego pisma z okazji 75. rocznicy powstania w getcie warszawskim. W numerze znalazły się studia poświęcone zwalczaniu szmalcownictwa (Dariusz Libionka), akcji pomocy Żydom prowadzonej przez PPR (Barbara Engelking), polskich artystach - świadkach Zagłady (Luiza Nader), powojennej przemocy antyżydowskiej (Adam Kopciowski...
Neumann skinął głową po raz trzeci. Czy zgodziłby się zostać promotorem mojej rozprawy doktorskiej „Zagłada Żydów europejskich”? W zanadrzu miałem dobrze skonstruowany dwudziestostronicowy konspekt, byłem gotów mu go wręczyć. Neumann zgodził się, ale nie miał wątpliwości, że w tym momencie odrywam się od głównego nurtu badań naukowych i wkraczam na teren, który omijali zarówno naukowcy, jak i ogół społeczeństwa. Wypowiedział tylko cztery słowa: „To będzie twój pog...
Wspomnienia Mietka Pachtera to niecodzienny dokument. Autor urodził się w Warszawie w 1923 r., w kochającej się żydowskiej rodzinie. W getcie pracował przy rozbiórce domów i jednocześnie zajmował się szmuglem, by wyżywić najbliższych. Po wywiezieniu młodszego brata i rodziców do Treblinki w styczniu 1943 r. przeżył ze starszym bratem Wilkiem powstanie w getcie, następnie zaś wywózkę do Treblinki i Majdanka, skąd przeniesiono ich do obozu HASAG w Skarżysku, a potem...
„Słyszę płacz i krzyki. Wszystkich ogarnia straszliwe przerażenie. Dorośli gorączkowo przepychają dzieci i starców przez prostokątny otwór ukryty za zbitą z desek ścianką, która ma wyglądać tak, jakby nic za nią nie było. Wewnątrz widzę drabinę, po której wszyscy naraz usiłują zejść do kryjówki. Matki łapią dzieci na ręce, kiedy trzydzieści albo i więcej osób próbuje wcisnąć się do pomieszczenia wielkości małego pokoju. Gdy wszyscy są już w kryjówce, jakiś mężczyz...
W maju 1943 roku rozchodzi się po Warszawie wiadomość, że w niepozornym budynku przy ul. Długiej 29 sprzedawane są dokumenty państw południowoamerykańskich, gwarantujące Żydom ukrywającym się wówczas po stronie aryjskiej bezpieczny wyjazd z Generalnego Gubernatorstwa do specjalnych obozów we Francji, gdzie mają czekać na wymianę na jeńców niemieckich internowanych przez aliantów. Mimo wątpliwości, tysiące osób wychodzi z ukrycia i przychodzi do Hotelu Polskiego,...
"Rubin Trawnik, Szyja Marchewka i Luzer Rzodkiewka – botaniczne trio ze Skierniewic trudniło się rozpowszechnieniem wycofanych z obiegu banknotów b. Banku Polskiego, głównie zaś puszczaniem w obieg fałszywych pięćdziesięciogroszówek. (...) Wreszcie jednak oszustom powinęła się noga. W pewnym sklepie przy ul. Leszno zostali rozpoznani przez właściciela i oddani w ręce władz bezpieczeństwa. (Gazeta Żydowska, 28 VII 1941) Pierwsze zarządzenia antyżydowskie po...
Jak dotąd tylko nieliczni historycy powstania upominali się o pamięć o wkładzie Żydów w czyn zbrojny walczącej Warszawy. Niewielu autorów poświęcało swoją uwagę tym z nich, którzy znaleźli się wśród ludności cywilnej. Niniejsza książka wypełnia tę lukę. Składa się ona z dwóch zasadniczych części. Pierwsza dotyczy udziału Żydów w walce, druga zaś losu ludności cywilnej w ogarniętej powstaniem Warszawie oraz tych, którzy po kapitulacji zdecydowali się pozostać w g...
Pierwszy numer rocznika Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN skupia się na zagadnieniu stosunków polsko – żydowskich w okresie niemieckiej okupacji. Znalazły się tu zarówno omówienia dokonań polskiej i zagranicznej socjologii oraz historiografii na temat Zagłady, jak i studia poświęcone zagadnieniom szczegółowym. Autorzy tych publikacji reprezentują różne generacje i podejścia badawcze. Wspólnym mianownikiem łączącym ich teksty jest waga, jaką poświęcają s...