Aleksander Fredro

Aleksander Fredro to polski komediopisarz, poeta, bajkopisarz, a także pamiętnikarz tworzący w epoce romantyzmu. Hrabia herbu Bończa, okrzyknięty najwybitniejszym polskim komediopisarzem. Fredro znany jest przede wszystkim z takich dramatów jak „Zemsta”, „Śluby panieńskie” czy „Damy i huzary”, a także licznych bajek czytanych przez pokolenia Polek i Polaków – „Małpa w kąpieli” czy „Paweł i Gaweł”.

Życiorys Aleksandera Fredry

Aleksander Fredro urodził się w bogatej rodzinie szlacheckiej 20 czerwca 1793 roku w Suruchowie, w pobliżu Jarosławia. Jego rodzicami byli hrabianka Marianna Dembińska herbu Rawicz oraz Jacek Fredro herbu Bończa. Aleksander miał ośmioro rodzeństwa – trzy siostry: Cecylię, Konstancję i Ludwikę – oraz pięciu braci: Henryka Emiliana (późniejszego dyrektora zakładów ociemniałych we Lwowie), Jana Maksymiliana (generała brygady wojsk Królestwa Kongresowego, pułkownika wojsk napoleońskich), Edwarda (szambelana austriackiego, powstańca listopadowego), Seweryna (oficera napoleońskiego) oraz Juliana. W 1797 roku rodzina przeprowadziła się do Beńkowej Wiszni, wsi w obwodzie lwowskim. Tam Aleksander pobierał nauki w domu, nigdy nie będąc uczniem żadnej publicznej szkoły. 12 stycznia 1806 roku jego matka Marianna zginęła w pożarze dworu – po tym wydarzeniu Jacek wraz z dziećmi przeniósł się do Lwowa.

Aleksander Fredro w wieku lat 16 zaciągnął się do armii Księstwa Warszawskiego, a potem do wojsk Napoleona. Brał udział w wyprawie Francuza na Moskwę, po której został odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Jako oficer ordynansowy w sztabie cesarza uczestniczył w całej kampanii napoleońskiej w latach 1813-1814 – po niej otrzymał Krzyż Legii Honorowej. Kiedy w roku 1815 Napoleon abdykował, Aleksander powrócił do domu i zajął się zarządzaniem rodzinnym majątkiem w Bieńkowej Wiszni. Wstąpił także do lubelskiej loży wolnomularskiej.

Po jedenastu latach prób, 8 listopada 1828 roku, Aleksander poślubił w Korczynie Zofię, z domu hrabiankę Jabłonowską, po pierwszym mężu hrabinę Skarbkową, właścicielkę zamku w Odrzykoniu. Para doczekała się syna Jana Aleksandra oraz córki Zofii, później po mężu Szeptyckiej, matki między innymi arcybiskupa Andrzeja Szeptyckiego oraz generała Stanisława Szeptyckiego. Kiedy dziesięć lat później zmarł Jacek Fredro, Aleksander przejął oraz pomnożył odziedziczony po ojcu majątek. W 1829 roku wstąpił do Towarzystwa Przyjaciół Nauk zrzeszającego badaczy z różnych dziedzin, a funkcjonującego od listopada 1800 roku do kwietnia 1832 roku w Warszawie. Towarzystwo to uznaje się za przyczynę powstania Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, który był prekursorem obecnego Uniwersytetu Warszawskiego. W roku 1830 Aleksander Fredro był członkiem Obywatelskiego Komitetu Pomocy dla Powstania we Lwowie – dwa lata później chronił w swoim domu dwóch powstańców z Wielkopolski, którzy szukali schronienia przed władzami pruskimi.

Aleksander Fredro aktywnie wspierał działalność powstańczą – w roku 1848, w czasie Wiosny Ludów, był członkiem lwowskiej Rady Narodowej. Była to polska organizacja demokratyczna, która dążyła do skoncentrowania i koordynacji działalności wszelkich tego typu organizacji funkcjonujących w Galicji mających na celu przejęcie władzy.

Lata 1850-1855 komediopisarz spędził przede wszystkim we Francji, gdzie po węgierskim powstaniu schronił się także jego syn, Jan Aleksander. Po roku 1857 Aleksander Fredro otrzymał francuski Medal Świętej Heleny, a od 1861 roku był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Dnia 17 kwietnia 1873 roku mianowany został kawalerem Wielkiego Krzyża Orderu Franciszka Józefa – w tym samym roku został także członkiem Akademii Umiejętności. Instytucja ta powstała rok wcześniej w Krakowie z Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, później (po roku 1918) została przekształcona w Polską Akademię Umiejętności.

Aleksander Fredro żył stosunkowo długo jak na tamte czasy, bo aż 82 lata. Zmarł we Lwowie 15 lipca 1876 roku. Jego doczesne szczątki zostały złożone w rodzinnej krypcie w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudkach koło Lwowa.

Twórczość literacka Aleksandry Fredry

Aleksander Fredro debiutował teatralnie w roku 1817 jednoaktówką zatytułowaną „Instryga na prędce”, która została wystawiona 10 marca 1817 roku we Lwowie. Nie została zbyt szeroko zauważona, a sam Fredro nie uznawał jej za szczególnie udaną. „Intryga …” została przez niego potem przerobiona na trzyaktową komedię „Nowy Don Kiszot” (1822). Pierwszą znaczącą komedię i pełnoprawny debiut stanowiła premiera „Pana Geldhaba”, która odbyła się 7 października 1821 roku w Warszawie. Napisana w roku 1818, opowiada ona historię młodego szlachcica, który stara się o rękę córki tytułowego bohatera – człowieka na dorobku, który jednak stara się wydać swoje dziecko za księcia. „Pan Geldhab” został wystawiony po raz pierwszy w roku 1821.

Wśród wczesnych utworów dramatycznych Fredry ważne miejsce zajmują te poruszające tematykę erotyczną. Wśród nich nie można nie wspomnieć dzieła „Mąż i żona”, która to komedia miała prapremierę we Lwowie 29 kwietnia 1822 roku. Znanym tytułem pozostaje także „Damy i huzary” (prapremiera we Lwowie 18 listopada 1825 roku) zajmujący się wątkiem spóźnionych już nieco zalotów podejmowanych przez osoby w podeszłym wieku. W tym okresie Aleksander Fredro pisał także wiele jednoaktówek, między innymi takie pozycje jak „Pierwsza lepsza” (premiera w 1824 roku) czy „Nikt mnie nie zna” (premiera w 1826 roku).

Twórczość Aleksandra Fredry naznaczona jest licznymi, kilkuletnimi przerwami w pisaniu. Jedna z nich wydarzyła się w latach 1828-1832, po której to powstają tak popularne do dziś dzieła jak „Śluby panieńskie” (pierwsza wersja napisana w 1827 roku, ostateczna po pięciu latach, prapremiera odbyła się 15 lutego 1833 roku we Lwowie) czy „Zemsta” (napisana najpewniej w 1833 roku, prapremiera 17 lutego 1834 roku we Lwowie). Trzecim napisanym w latach 30. XIX wieku arcydziełem Fredry jest „Pan Jowialski” (premiera 22 czerwca 1832 roku we Lwowie). To komedia pełna romansów, zwrotów akcji i żartów. Postać głównego bohatera stanowi jedną ze znanych Fredrowskich postaci, w ramach których wielu aktorów wykreowało na scenie niezapomniane kreacje.

Kolejna przerwa w twórczości Aleksandra Fredry nastąpiła w 1842 roku z przyczyn nie do końca jasnych. Zapewne wpływ na tą decyzję miały krytyczne uwagi ze strony romantyków, między innymi Seweryna Goszczyńskiego oraz Aleksandra Dunina-Brokowskiego. Fredro powrócił do pisania po powrocie z Paryża, jednak zastrzegł, że żaden z napisanych wtedy utworów nie może zostać opublikowany ani wystawiony za jego życia. Komedie z tamtych czasów nie zyskały wielkiej popularności wśród ówczesnych, nie są także dzisiaj traktowane jako jego najlepsze dzieła. Wśród nich wymienić można „Wielkiego człowieka do małych interesów (prapremiera 11 stycznia 1877 roku) czy jednoaktówkę „Pan Benet” (prapremiera 19 października 1878 roku).

Twórczość teatralna Aleksandra Fredry pozornie tylko pełna jest radosnego, lekkiego humoru oraz opowieści o prostocie, tradycji i komediach omyłek. Wśród jego licznych dzieł wiele do dziś pozostaje praktycznie nieznanych, niektóre wydają się być trudne do zrozumienia i zagrania poza swoim kontekstem historycznym, w których były pisane.

Aleksander Fredro pozostaje znany przede wszystkim jako komediopisarz, jest jednak także ważnym pamiętnikarzem oraz bajkopisarzem. Pamiętniki z czasów napoleońskich zatytułowane „Trzy po trzy” pisane były w większości w latach 1844-1846, a więc w czasie zarzucenia twórczości teatralnej (potem jeszcze uzupełniane). Szczególnie istotne wydają się także bajki, które czyta się po dziś dzień, niekiedy wręcz bez świadomości ich autorstwa. Wśród nich wspomnieć należy przede wszystkim „Małpę w kąpieli”, „Osiołkowi w żłoby dano” oraz „Paweł i Gaweł”. Wiele zwrotów używanych przez Fredrę w jego utworach weszło do polskiego języka potocznego. Takie sformułowania jak „wolność Tomku w swoim domku”, „jak ty komu, tak on tobie” czy „jeśli nie chcesz mojej zguby, krokodyla daj mi luby” na stałe zagościły w naszym języku.

Książki Fredry w księgarni Woblink

Mniej i bardziej znane dzieła Aleksandra Fredry, w tym zarówno jego komedie, jak i bajki, znajdziesz na Woblinku w formie książek papierowych lub ebooków (epub, mobi).