Paweł Jasienica

Paweł Jasienica (właśc. Leon Lech Beynar) był polskim historykiem, dziennikarzem, publicystą „Tygodnika Powszechnego”, żołnierzem AK, opozycjonistą, autorem m.in. cyklu esejów historycznych „Polska Piastów”, „Polska Jagiellonów” oraz „Rzeczpospolita Obojga Narodów”, popularyzatorem historii Polski. Odznaczany za życia m.in. Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski. Pośmiertnie uhonorowany Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski oraz wyróżnieniem Kustosza Pamięci Narodowej.

Dwukrotnie żonaty, z Władysławą Adamowicz, z którą miał córkę Ewę oraz z Neną Zofią Darowską O’Bretenny.

Paweł Jasienica – młodość

Leon Lech Beynar, pseudonim Paweł Jasienica, urodził się 10 listopada 1909 roku w Symbirsku nad Wołgą (dziś Uljanowsk). Wraz z rodziną wyruszył w drogę z Rosji do Polski w 1914 roku, jednak przez wojenną zawieruchę na Wileńszczyźnie osiedli dopiero w 1920 roku. Dziadek ze strony ojca, Ludwik Beynar, po upadku powstania styczniowego wyemigrował do Francji, gdzie wziął ślub z pochodzącą z Hiszpanii Joanną Adelą Feugas. Z ich związku narodził się Mikołaj Beynar, ojciec Leona, agronom i muzyk. Matka Beynara, Helena Maliszewska, była z kolei wnuczką uczestnika powstania listopadowego. Obie rodziny spotkały się w Rosji.

Edukację, najpierw w gimnazjum, potem na Uniwersytecie Stefana Batorego (historia) pisarz odebrał w Wilnie. Pracę magisterską „Rola i działalność Aleksandra Oskierki” napisał pod opieką Stanisława Kościałkowskiego. Podczas studiów aktywnie brał udział w życiu społecznym. Należał do Klubu Intelektualistów, Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich (przydomek Bachus). Był również przewodniczącym Koła Naukowego Historyków na USB.

Po ukończeniu studiów pracował w Grodnie jako nauczyciel historii (1928-32), później został spikerem Polskiego Radia z siedzibą w Wilnie. Przed wojną pracował również w dzienniku „Słowo” pod kierownictwem naczelnego Stanisława „Cat” Mackiewicza. W 1935 roku opublikował swoją pierwszą książkę „Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa”.

Oficer AK

Po wybuchu II wojny światowej Jasienica nie pozostał bierny. W 1940 roku dołączył do oddziałów ZWZ-AK, redagował również pisma konspiracyjne. W 1944 roku brał udział w walkach o Wilno w ramach akcji „Ostra Brama”. Po przegranej bitwie z wojskami sowieckimi pod Grodnem został wzięty do niewoli przez żołnierzy Armii Czerwonej. Był przesłuchiwany przez NKWD i siłą wcielono go do Ludowego Wojska Polskiego, z którego szybko zdezerterował. W 1945 roku dołączył do 5. Wileńskiej Brygady AK działającej na Podlasiu i został adiutantem, następnie zastępcą dowódcy – rotmistrza Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Ranny w potyczce znalazł schronienie u proboszcza we wsi Jasienica – tu właśnie prawdopodobnie narodził się pseudonim Beynara. Druga wersja mówi o tym, że miał to być początek zdania „JA SIĘ NIC A nic nie boję”. Nie wrócił już do oddziału, zerwał z konspiracją.

Życie po wojnie

W 1946 roku pisarz przedostał się do Krakowa, gdzie zaczął publikować w „Tygodniku Powszechnym”. By nie narażać swojej żony, która znajdowała się w Wilnie i formalnie była wdową, przyjął pseudonim Jasienica. Pisał przede wszystkim o potrzebie kształcenia młodych ludzi. Krytykował romantyczne zapędy Polaków do zrywu i działalność podziemną młodzieży.

Został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego 2 lipca 1948 roku w czasie akcji „likwidacji grupy wileńskiej”. Stosunkowo szybko odzyskał jednak wolność, najprawdopodobniej dzięki wstawiennictwu szefa PAX-u, Bolesława Piaseckiego. W ten sposób uniknął kary śmierci, która stała się udziałem tak wielu jego kolegów. Zmuszony był jednak do wstąpienia w środowisko Stowarzyszenia PAX na kilka lat. Zarządzał tam od 1950 roku stowarzyszeniem „Caritas”.

Działalność opozycyjna Pawła Jasienicy

W latach 60., po wystąpieniu z szeregów PAX-u, Jasienica coraz aktywniej angażował się w działania opozycyjne. Był członkiem, a później prezesem Klubu krzywego Koła, a także wiceprezesem Związku Literatów Polskich i PEN Clubu. W 1964 roku wraz z innymi 33 intelektualistami podpisał list będący wyrazem niepokoju w związku z zaostrzającą się cenzurą, skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza. Po tym wydarzeniu inwigilacja pisarza wezbrała na sile, donosiło wtedy na niego już ponad 30 agentów UB. Cztery lata później poparł protest studentów przeciwko zdjęciu „Dziadów” Kazimierza Dejmka z afisza Teatru Narodowego, skrytykował antysemickie działania rządu oraz podpisał list do rektora UW w obronie represjonowanej młodzieży. W konsekwencji dzieła Jasienicy objął zakaz publikacji, usunięto go ze Związku Literatów Polskich, a I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka rozpętał przeciw niemu oszczerczą kampanię, pomawiając go o współpracę z władzą. Dowodem miało być szybkie zwolnienie z aresztu w ‘48 roku. W prasie pojawiło się mnóstwo szkalujących pisarza artykułów, po czym dotknął go towarzyski ostracyzm. Nigdy nie podniósł się z tych oskarżeń.

Jakby tego mało, z ujawnionych w roku 2002 akt IPN wynika, że pod koniec życia związał się z kobietą, która nie miała moralnych wątpliwości, by donosić bezpiece na swojego męża. Zofię O’Bretenny, pseudonim Ewa, poznał w dziekanacie jednej z warszawskich uczelni po śmierci swojej pierwszej żony. Pobrali się w 1969 roku. Umęczony i schorowany Jasienica zmarł na raka płuc zaledwie 8 miesięcy później, 19 sierpnia 1970 roku. Pochowano go na Powązkach w Alei Zasłużonych. Zofia Beynar kontynuowała współpracę z SB. Zmarła w 1997 roku. Małżeństwo z tajną agentką było inspiracją dla powstania filmu „Różyczka” w reżyserii Jana Kidawy-Błońskiego.

Twórczość Paweła Jasienicy

Paweł Jasienica jest autorem ponad 20 publikacji, z których wiele wciąż cieszy się dużą popularnością. Przede wszystkim są to książki historyczne, między innymi jego najbardziej znany cykl esejów będących syntezą dziejów przedrozbiorowej Polski – „Polska Piastów” (1960), „Polska Jagiellonów” (1963) oraz „Rzeczpospolita Obojga Narodów” (1967-72). Autor odszedł w nich od przyjętej wówczas metodologii marksistowskiej, czym naraził się na krytykę współczesnych mu historyków, m.in Celiny Bobińskiej. Jasienica zawsze podkreślał, że jego książki nie są utworami naukowymi, tylko zwyczajnymi esejami. Pisał jedynie o historii dawnej, gdyż historia mu współczesna musiała być opisywana zgodnie z ideologią pasującą władzy, na co autor nie mógł się zgodzić.

Poza cyklem Jasienica jest również autorem książki pt. „Trzej kronikarze” (1964), w której toczy rozważania nad historią Polski średniowiecznej na podstawie fragmentów kronik Thietmara, Galla Anonima oraz Wincentego Kadłubka, „Dwie drogi” (1963), która jest refleksją o powstaniu styczniowym czy „Ostatnia z rodu”(1965), dzieła poświęconego Annie Jagiellonce.

Autor ma w swoim dorobku również książki o tematyce archeologicznej jak „Słowiański rodowód” (1961), „Archeologia na wyrywki” (1956), naukowe i techniczne jak „Opowieści o żywej materii” (1954) i „Zakotwiczeni” (1955), czy reportażowe – „Kraj nad Jangcy” (1957), „Wisła pożegna zaścianek” (1951).

Ostatnią książką, którą pisarz zdołał ukończyć, są „Rozważania o wojnie domowej” (1980), ostatnią, jednak nie ukończoną, jest „Pamiętnik” (1986).

Wznowienie dzieł Pawła Jasienicy

Po odtajnieniu akt IPN w 2002 roku i wyjściu na jaw współpracy żony pisarza z bezpieką, córka Jasienicy, Ewa Beynar-Czeczott złożyła do sądu wniosek o odebranie praw spadkowych synowi agentki – Markowi O'Bretenny. Wznowienia dzieł autora zostały wstrzymane. W 2006 roku sąd przyznał córce pisarza wyłączność praw autorskich, pasierb otrzymał zaś księgozbiór ojczyma. Dzięki temu Wydawnictwo Prószyński i S-ka mogło dokonać wznowienia i opublikować cykl „Jasienica. Powrót”, na który składało się 17 tomów.

W 2006 roku córka autora wydała książkę pt. „Mój ojciec, Paweł Jasienica”, w której ujawnia nieznane do tej pory fakty o pisarzu, opowiada też historie rodzinne.

Książki Pawła Jasienicy na Woblinku

Na Woblinku znajdziecie najpopularniejszy cykl historyczny Pawła Jasienicy w postaci ebooków oraz audiobooków.

Wybrane filtry:

Promocja

okładka Polska Piastów, Audiobook | Paweł Jasienica

Promocja

Tematem pierwszej części cyklu Pawła Jasienicy jest Polska za panowania Dynastii Piastów. Ta barwna i wnikliwa rozprawa, to przede wszystkim „swobodne literackie opowiadanie”, które postrzega się jako fascynującą gawędę o państwie wielu narodów, wiar i kultur.