Konopnick

Opis rybackiej społeczności, handlarzy i ludzi morza, którzy przez lata pracowicie zarabiali na chleb. Utwór jest także refleksją nad upływającym czasem i zmianami, które nieuchronnie przynosi on człowiekowi.

Zbiór dziesięciu utworów Marii Konopnickiej, różnotematyczne historie, które łączy wnikliwa obserwacja skupiona na człowieku, jego kondycji, marzeniach i ograniczeniach. Bohaterowie Konopnickiej są autentyczni, często samotni czy cierpiący, ukazani na tle społecznej oraz obyczajowej rzeczywistości, w której przyszło im funkcjonować.

Reportaż opisujący życie warszawskich więźniarek. Wnikliwe studium losów osadzonych kobiet, ich historii, towarzyszących im pragnień czy emocji. Egzystencja więzienna, choć tak różna od życia ludzi wolnych, pozwala na nawiązywanie relacji, zwierzenia, czasem także próby odnalezienia miłości. Najbardziej przejmujące okazuje się jednak cierpienie, nierozerwalnie wplecione w losy więźniarek.

Genua, opis uroczystości ku czci Krzysztofa Kolumba. Czterechsetna rocznica odkrycia Ameryki obchodzona jest wyjątkowo hucznie i tłumnie, a obok opisu wydarzeń oraz występujących pojawiają się odniesienia do obserwującej widowiska publiczności.

Kucharka Urbanowa zmaga się z problemem alkoholowym. Uzależnienie sprawia, że kobieta przestaje sobie radzić z wypełnianiem zleconych jej obowiązków. Mimo niełatwej codzienności stara się otoczyć opieką syna. Jasiek ma zostać szewcem, ale ubóstwo i zaniedbanie, stanowiące jego codzienność, utrudniają realizację tego zamierzenia. Wbrew trudnej rzeczywistości Urbanowa wierzy, że jej syna czeka odmiana losu.

Cykl nowel traktujących o społeczności normandzkiej, jej codzienności, tradycji i kulturze. Istotną rolę odgrywają tu kobiety: zaradne, bezkompromisowe lub cierpiące nędzę, zawsze twardo stąpające po ziemi i racjonalnie oceniające rzeczywistość. Ważnym bohaterem jest morze, które potrafi zapewnić szczęście oraz źródło utrzymania, lecz także odebrać życie.

Nostalgiczne spojrzenie na pejzaż, który, przez wzgórza i sady, prowadzi do domu, gdzie na fortepianie grają, z energią i zapamiętaniem, mali synowie organisty.

Wystawa dydaktyczna została wpisana w przedsięwzięcia zainicjowane w ramach obchodów uroczystości ku czci Krzysztofa Kolumba. Umieszczona w zwykłym budynku szkolnym nie budziła powszechnego zainteresowania, choć odwiedzili ją, między innymi, mieszczanie, urzędnicy i nauczyciele.

W winiarskim forcie, w Poznaniu, ścierają się wpływy niemieckie i polskie. Wielkim orędownikiem polskości jest wachmistrz Dzieszuk, regularnie uczęszczający na nabożeństwa odprawiane przez księdza Cydzika. Pewnego dnia Dzieszuk dowiaduje się, że mszę odprawi przyjezdny ksiądz, który podobno nie mówi po polsku.

Opis rozprawy sądowej dotyczącej kradzieży niewielkiej ilości masła i sera. Sprawcami okazali się ubodzy nastoletni chłopcy. Przyprowadzeni do sądu, usiłują poradzić sobie w nieznanej, trudnej, sytuacji. Utwór obnaża absurdy ówczesnego prawa oraz bezduszność wielu z tych, którym przyszło sądzić głodne dzieci.

Refleksje o cmentarzach. Jeden z nich wpisuje się w obszar wspomnień z dzieciństwa, intrygującej, a zarazem przerażającej przestrzeni, otwierającej na doświadczenia obcowania z duchami. Kolejny postrzegany jest już z perspektywy osoby dojrzalszej, jeszcze następny fascynuje swą odmiennością, jest bowiem cmentarzem muzułmańskim. Przywołaniu przestrzeni cmentarzy towarzyszy refleksja o śmierci jako sile niszczącej to, co wartościowe i piękne.

Tytułowy Wojciech Zapała, ubogi starzec, mieszkał w skromnej chacie pod lasem. Mężczyzna przygarnął sierotę, a następnie wychowywał małego Antka najlepiej jak potrafił. Zapała wciąż opowiadał dziecku o swojej żołnierskiej przeszłości, w którą wpisany był kult Napoleona. Starzec obiecał sobie, że przed śmiercią spełni marzenie chłopca – przedstawi mu cesarza.

Nowela przedstawiająca dwóch młynarzy zamieszkujących w zaborze pruskim – Polaka, pracującego w starym młynie, oraz Niemca, który otwiera nowy młyn i odbiera polskiemu młynarzowi klientów.

Opowieść o młodym szlachcicu, który wkracza na drogę moralnego upadku. Losy młodego człowieka zostają porównane do losów opisanego w pierwszej części noweli żurawia – siła i wolność obydwu nieodwracalnie przeminęła.

Utwór wprowadza czytelnika w środowisko ubogiej młodzieży szkolnej. Narracja prowadzona przez kilkunastoletniego chłopca ukazuje uczniowską społeczność, jej codzienne radości, smutki i rytuały. Bieda oraz monotonia są przełamywane przez aktywność dzieci, pośród których wyróżnia się Bronka, zgrabna i szybka, podobna raczej do chłopców niż do szkolnych koleżanek. To właśnie jej przyjdzie zmierzyć się z tragedią, która przerwie beztroskę dzieciństwa.

Refleksje poświęcone cmentarzom, śmierci i przemijaniu. Rozważania o kresie istnienia zostają przedstawione w kilku odsłonach, między innymi we wspomnieniach o poecie Robercie Hamerlingu oraz podczas wizyt na cmentarzach w Austrii.

Po śmierci ojca czternastoletni Stacho postanawia przejąć jego obowiązki w domowym gospodarstwie. Chłopiec chce w ten sposób zapobiec powtórnemu zamążpójściu matki oraz groźbie wygnania go z ojcowizny.

Obraz obyczajowy z Normandii. Młodzieniec zaleca się do córki rybaka, który poniósł śmierć na morzu. Spotkania mają skonwencjonalizowaną i pozbawioną jakiejkolwiek namiętności formę. Drzwi domostwa nie mogą być zamknięte, co stanowi wyraz szacunku dla całej tamtejszej społeczności.

Nowela jest zapisem rozmowy z napotkaną starszą kobietą. Opowiada ona o swoim trudnym życiu, nędzy, poniewierce, snuje wspomnienia o rodzinie, sieroctwie, nauce czytania. Ta umiejętność, obok wiary w Boga, przyniosła jej radość i spokój.

Zakochana kobieta, młoda służąca, pada ofiarą nieuczciwego mężczyzny. Wybranek Hanki okradł jej chlebodawców, za co ona trafiła do więzienia, a następnie zostaje wysiedlona z dotychczasowego miejsca pobytu. Skromna i uczciwa kobieta wciąż wierzy, że poradzi sobie w nowej dla niej rzeczywistości, ta jednak okazuje się być okrutna.

Utwór w formie dialogu tytułowego Leonka i ojca, któremu chłopiec opowiada swój sen. Dziecko śni o oraczu, rycerzu, rzemieślniku i uczonym. Sen chłopca został sprowokowany wysłuchaniem rozmowy o społeczeństwie oraz jego potrzebach, którą prowadzili ojciec i stryj Leonka.

Obchody setnej rocznicy urodzin Henryka Marschnera, niemieckiego kompozytora okresu romantyzmu, stają się okazją do wspomnieniowej narracji o artyście. Obok historii z młodości kompozytora utrwalone zostają refleksja nad specyfiką jego oper oraz rozważania o przemijaniu.