Opis treści
Historyk Rusi południowej spotyka, przy rozważaniu kolei dziejowych ubiegłego jej życia, daleko więcej trudności, niż jakowe miałby odnośnie każdej innej dzielnicy Rzpltej, każdej innej krainy, a nawet każdego innego kraju. Krainy bowiem, nazwą Rusi południowej obejmowane, nie stanowiły nigdy, ani politycznie, ani etnograficznie, czegoś w sobie zwartego, zaokrąglonego, wyodrębnionego, co więcej nawet pod względem geograficznym. Nie stanowiły nigdy, w najbardziej oddalonej nawet przeszłości, jednego osobnego państwa; ani też zamykały kiedy w obrębie swym cały etnograficzny żywioł, stanowiący podstawowy tam pierwiastek mieszkańców. (Nie obejmowały Turowa etc.). W epoce panowania domu Ruryka stanowiły one kilka grup księstw jednej wielkiej rzeszy wszech ruskiej, a potem, gdy południe poczęło się z niej bardziej wyosabniać, nie zdołały one przecie skupić się (jeśli już nie koło Kijowa, to koło Halicza) w jedną polityczną całość. Dalej zaś, w epoce następnej, i efemeryczne Królestwo Ruskie Daniela rozpada się niepowrotnie; Halicz zajmuje Polska, Włodzimierz Litwa. Dopiero Unia lubelska jednoczy krainy ruskie południowe, jako dział prowincyi Małopolskiej i dopiero od tego czasu stają się one Ziemiami Ruskiemi Rzeczypospolitej, chociaż właściwie Korony jedynie, gdy Litwa posiadała swoje ziemie ruskie (razem z mało ruskimi etnograficznie Brześciem i Pińskiem). Odtąd też dopiero Ruś południowa, mając od Małopolski, Węgier i Wołoszczyzny granice więcej pewne, zdobywa sobie pod względem polityczno-geograficznym bardziej określone rubieże i od strony W. Ks. Litewskiego, gdy kresy jej stepowe przed i za Dnieprem zawsze były ruchome.
