Opowieść o zawiłych losach Litwinów, które autorka ukazuje na przykładzie historii Wawera Karewisa. Bohater, pracujący na co dzień pod nazwiskiem Lorenz jako kapitan niemieckiego statku, powraca na krótko do ojczyzny. Tytułowym „szarym prochem” jest porzucony przed laty ojczysty kraj, wobec którego bohater nie kryje urazy i złości, ale z dala od którego, jak szybko ma się przekonać, nie będzie w stanie odnaleźć swojego miejsca na ziemi.
Opowiadania Marii Rodziewiczówny zebrane w tomie „Złota dola” to przede wszystkim ciekawie naszkicowane portrety ludzi niespokojnego ducha, wiecznie poszukujących celu. Marynka z tytułowego opowiadania to wiejska piękność, realistycznie nakreślona postać, żywiołowo korzystająca z życia. Paweł zaś to tak lubiana przez autorkę „rogata dusza”, szukająca sensu egzystencji. Historie snute przez Rodziewiczównę od lat przyciągają szerokie grono czytelników.
