Michał Heller jest polskim księdzem katolickim, teologiem, profesorem nauk filozoficznych specjalizującym się w filozofii przyrody, kosmologii relatywistycznej, fizyce teoretycznej oraz relacjach pomiędzy nauką a wiarą. Jest pierwszym i jak dotychczas jedynym polskim laureatem Nagrody Templetona (tzw. “katolicki Nobel”) - przyznawanego co roku prestiżowego wyróżnienia za przełamywanie barier pomiędzy nauką a religią. Michał Heller jest także pomysłodawcą, fundatorem oraz pierwszym dyrektorem Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych w Krakowie. Ksiądz Heller od lat stara się przekonywać, że nauka i religia, choć bywają ze sobą skonfliktowane, wcale nie muszą takie być. Wedle jego słów występuje pomiędzy nimi twórcze napięcie - ani się w całości nie potwierdzają, ani nie negują. Michał Heller od lat 60. jest aktywnym popularyzatorem fizyki, filozofii oraz teologii, autorem wielu książek, artykułów oraz wystąpień.
Życiorys ks. Michała Hellera
Michał Kazimierz Heller urodził się 12 marca 1936 roku w Tarnowie. Jego rodzicami byli inżynier Kazimierz o polsko-austriackich korzeniach, oraz nauczycielka Zofia, urodzona na Ukrainie w szlacheckiej rodzinie. W Polsce osiadła po rewolucji październikowej w 1917 roku i tu poznała swojego przyszłego męża. Małżeństwo Zofii i Kazimierza miało, oprócz Michała, cztery córki oraz drugiego syna, który zmarł niedługo po swoich narodzinach. Kazimierz Heller, pomimo inżynierskiego wykształcenia, był w dużej mierze humanistą - poliglotą, malarzem oraz intelektualistą katolickim. Stał się on dla syna wzorem interdyscyplinarnej wszechstronności. Gdy wybuchła II wojna światowa, rodzina Hellerów uciekła do Lwowa, skąd została wysiedlona w 1940 roku na wschodnią Syberię. Przewieziono ich do Jakucji, do obozu pracy przy wyrębie tajgi. W 1944 roku przeniesiono ich na południe Rosji, do Urbachu w okolicach Saratowa. To w tym czasie Michał Heller nauczył się biegle mówić po rosyjsku. Historia rodziny i jej zesłania została opisana przez siostrę księdza, Marię Mierzyńską, w książce “Nie pytajcie dlaczego”.
Po powrocie do Polski w 1946 roku, Michał Heller rozpoczął naukę w IV Liceum Ogólnokształcącym w Tarnowie, gdzie zdał maturę. Następnie ukończył Wyższe Seminarium Duchowne w Tarnowie, przyjmując święcenia kapłańskie 26 kwietnia 1959 roku. Praca magisterska księdza dotyczyła egzegezy Księgi Rodzaju. Heller kontynuował studia na Wydziale Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie obronił kolejne magisterium, tym razem z filozoficznych interpretacji szczególnej teorii względności Alberta Einsteina. 1966 rok przyniósł obronę doktoratu z kosmologii relatywistycznej, także w tym czasie Michał Heller został wykładowcą logiki i filozofii nauki w seminarium w Tarnowie oraz wolnym słuchaczem Wydziału Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Habilitację uzyskał w roku 1969, pisząc rozprawę zatytułowaną: “Zasada Macha w kosmologii relatywistycznej”.
Pierwsza książka Hellera - Wobec Wszechświata
W roku 1967 rozpoczął współpracę z “Tygodnikiem Powszechnym”, gdzie popularyzował fizykę i astronomię - później, w 1970 roku, z tych artykułów powstała pierwsza książka Michała Hellera, “Wobec Wszechświata”. Mniej więcej w tym samym czasie został on jednym z założycieli Krakowskiej Grupy Kosmologicznej, jak również docentem na Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie (później Papieska Akademia Teologiczna, a obecnie Uniwersytet Jana Pawła II w Krakowie). W kolejnych latach jego kariera naukowa rozwijała się i stawała międzynarodowa. W 1976 roku autor wyjechał na Katolicki Uniwersytet w Louvain-la-Neuve w Belgii jako visiting professor (gdzie pojawił się ponownie jeszcze w 1982 roku), w 1980 roku dzięki stypendium przebywał na Catholic University of America w Waszyngtonie, a od 1981 roku jest pracownikiem Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego w Castel Gandolfo. 1985 rok przyniósł tytuł profesora nadzwyczajnego Wydziału Filozoficznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, gdzie wraz z Józefem Życińskim założył Ośrodek Badań Interdyscyplinarnych. Pięć lat później został profesorem zwyczajnym PAT, a w 1994 roku prałatem honorowym Ojca Świętego.
Prywatnie ksiądz Heller interesuje się lotnictwem oraz symulatorami lotów. Lubi górskie wędrówki oraz kryminały, a także grę w szachy oraz brydża.
Filozofia
Ksiądz Michał Heller nie jest autorem całościowego systemu filozoficznego, zakładając, że każdy taki twór jest z góry skazany na porażkę. Początkowo, podczas studiów w seminarium, najbliższy wydawał się mu tomizm, jednak z czasem system ten go rozczarował w perspektywie wiedzy naukowej. Heller czasami nazywany jest “chrześcijańskim pozytywistą”. Stara się uprawiać filozofię w kontekście nauki i bardzo konkretnych zagadnień. W swoich pismach podkreśla na przykład związek historii filozofii z historycznym rozwojem fizyki. Wiele miejsca poświęcił na spory toczące się wokół interpretacji ewolucji biologicznej i kosmicznej oraz celowości i sensu Wszechświata w perspektywie teologicznej. Za swoje największe osiągnięcie Michał Heller uważa zbliżenie do siebie nauk ścisłych, filozofii i teologii.
Za swoją działalność ksiądz Heller został uhonorowany wieloma wyróżnieniami. Wśród nich wymienić można doktorat honoris causa na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, nagrodę naukową im. Mikołaja Kopernika Fundacji Miasta Krakowa, przyznawaną przez Polską Akademię Umiejętności w Krakowie, a także Order Orła Białego, Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek oraz osiągnięcia naukowe, jak również Krzyż Komandorski z gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Dzieła ks. Michała Hellera
Na koncie Michała Hellera znajduje się wiele publikacji, zarówno z zakresu teologii, fizyki, jak i filozofii. Wśród tych najbardziej znanych wymienić można: “Bóg i geometria. Gdy przestrzeń była Bogiem”, “Szkice z filozofii głupoty”, “Moralność myślenia”, “Wszechświat jest tylko drogą. Kosmiczne rekolekcje” czy “Granice nauki”. Warto szczególnie wspomnieć o ponownie wydanej w 2021 roku nakładem Wydawnictwa Znak “Wierzę, żeby zrozumieć”. Jest to rozmowa z księdzem Hellerem, przeprowadzona przez Wojciecha Bonowicza, Bartosza Brożka oraz Zbigniewa Liana, dająca wgląd w bogaty świat polskiego uczonego i myśliciela, zarówno z perspektywy biograficznej, jak i filozoficznej. Cenną pozycją w tym gronie jest także “Filozofia kosmologii”, wydana przez Copernicus Center Press. Michał Heller szuka w niej odpowiedzi na ważkie pytania: co to znaczy, że wszechświat się rozszerza? Jak to było z tym Wielkim Wybuchem? Dlaczego gwiazdy nie świecą jednolitym i jednostajnym blaskiem? W klarowny i jasny sposób ksiądz oprowadza Czytelników po plątaninie tematów filozoficznych i kosmologicznych, pokazując, że nie są to dziedziny nauki, których nie da się połączyć. Podobnie poczesne miejsce na liście dzieł Michała Hellera zajmuje “Filozofia nauki”, w której omawia on nie tylko podstawy rzeczonej dziedziny, ale także odnosi się do współczesnych naukowych osiągnięć. Omawiając i rozplątując źródła, z których wywodzi się filozofia nauki, przechodzi płynnie do tematów niezwykle obecnie aktualnych, nie stroniąc od pomocy fizyki. Te i wiele innych książek autorstwa Michała Hellera znajdziecie w ebookach lub jako książki papierowe na Woblinku.
