Czy do zbawienia wystarczy sama tylko łaska Boga, czy też konieczne są także dobre uczynki? W jakiej mierze dysponujemy wolną wolą? Czy noworodki mogą trafić do piekła wskutek grzechu pierworodnego? Czy Jezus umarł za wszystkich, czy tylko za niektórych? Te kwestie były powodem wielu kontrowersji w Kościele, m.in. sporu św. Augustyna z Pelagiuszem.
Leszek Kołakowski analizuje ostatnie wielkie starcie augustynizmu z pelagianizmem, jakim była głośna sprawa jansenistów. W drugiej części skupia się na religijności Pascala, myśliciela, matematyka i pisarza związanego z jansenistami. Ostateczna konkluzja autora ma wydźwięk ogólniejszy: ”... nie ma takiej idei, jakkolwiek by była ponętna i obiecująca, którą sama jej treść uodporniałaby na działanie zła i która nie mogłaby paść łupem mrocznych stron ludzkiej natury.” To przestroga bardzo dziś dla nas ważna. Jednocześnie, w świetle znanych sympatii wybitnego filozofa dla chrześcijaństwa, usłyszeć w niej można pochwałę ”wiary heroicznej”.
