Opis treści
Monografia poświęcona jest wielostronnej prezentacji tytułowego zagadnienia. Dotąd określano je zwykle mianem "polskiej literatury łagrowej" czy "literatury zsyłkowej". Choć zapewne trudno będzie wyprzeć funkcjonujące dotychczas pojęcia, autor pracy proponuje termin inny, bardziej jego zdaniem adekwatny.
Autor rozprawy interesująco, a często bardzo oryginalnie i odkrywczo problematyzuje tytułowe zagadnienie, ujmując je diachronicznie i synchronicznie. Od wstępnych ustaleń na temat terminologii i chronologii przechodzi do omówienia kwestii estetyczno-formalnych, czyli poetyki, realizmu, autobiografizmu, groteski i przestrzeni w literaturze polskiej z sowieckiego "domu niewoli". Nie pomija również problemów aksjologicznych, które analizowane są w tematycznych rozdziałach dotyczących między innymi pamięci, patriotyzmu, religii, śmierci, stosunku do innych narodowości czy kultury. Te omówienia i analizy wyróżniają się klarownością, dociekliwością, przenikliwością i zmysłem krytycznym, oparte są na solidnym fundamencie wiedzy z zakresu historii, antropologii czy filozofii. Ważne wydaje się i to, że autor sięga nie tylko do dzieł klasycznych, wielokrotnie omawianych, takich jak Inny świat, Na nieludzkiej ziemi czy W domu niewoli, ale też do utworów mało znanych, a - jak dowodzi rozprawa - mających duże walory dokumentalne i literackie, takich jak na przykład Zsyłka Marii Łęczyckiej, W niewoli sowieckiej Bronisława Młynarskiego, proza Ireny Bieńkowskiej czy wiersze Maksymiliana Baranowskiego albo Leopolda Lewina.
Ważne są także partie komparatystyczne rozprawy, w których autor odnosi się choćby do dzieł polskiego romantyzmu i - szczególnie chętnie - do rosyjskich utworów z sowieckiego "domu niewoli", zwłaszcza do Aleksandra Sołżenicyna czy Warłama Szałamowa.
(z recenzji prof. dra hab. Macieja Urbanowskiego)
