Opis treści
Dzieje Pawiaka jako więzienia politycznego w epoce carskiej są dziś białą plamą. Poza kilkoma artykułami dr. Andrzeja Ossibach-Budzyńskiego, który od lat bada dzieje Pawiaka, nikt się tym problemem nie zajmował. Recenzowany tekst ma znakomitą bazę źródłową. Autor dotarł do najważniejszych archiwaliów dotyczących epoki i samego obiektu oraz innych wartościowych źródeł (wspomnienia, edycje dokumentów). Niemal odrębną wartością stała się olbrzymia, wyczerpująca bibliografia. Wszystko to zostało wszechstronnie wykorzystane, co widać doskonale po przypisach. Zwraca uwagę fakt, że podstawowa narracja oparta jest na archiwaliach. To kolejny ważny atut. Praca ma więc charakter czysto pionierski, a nie odtwórczy. Dużą zaletą jest dobry język i wartka - jak na rzecz naukową - narracja. To duża sztuka, aby „ciężki gatunkowo” temat opisać zgrabnym literacko językiem.
prof. zw. dr hab. Krzysztof Jasiewicz
Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk
Opracowanie dr. Andrzeja Ossibach-Budzyńskiego oparte zostało na obszernej kwerendzie źródłowej, przeprowadzonej, co zrozumiałe, w archiwach warszawskich. Mimo pożogi wojennej lat 1939–1945 dokumentacja dotycząca więzienia Pawiak okazała się bardzo obfita. Jak się okazało, szczególnie wiele materiałów zachowało się odnośnie do śledztw i przewodów sądowych prowadzonych przez rozbudowany w Imperium Rosyjskim aparat ścigania. W sumie autor dotarł do 13 zespołów dokumentów, powstałych w ich trakcie, meldunków i raportów więziennych, pism więźniów zachowanych w postaci listów i skarg, korespondencji legalnej, a nawet nielegalnej (grypsów) z rodzinami i przyjaciółmi na wolności, które zatrzymała cenzura więzienna. W sumie przebadał zapewne kilkanaście tysięcy teczek archiwalnych, co świadczy o sumienności badawczej autora, jego dociekliwości i pracowitości.
prof. zw. dr hab. Romuald Turkowski
Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego
