Tom zawiera wybór utworów poetyckich Daniela Naborowskiego, polskiego poety barokowego, dyplomaty i tłumacza. Tworzył w nurcie poezji metafizycznej. W swoich utworach godził wartości sprzeczne. Renesansowej pochwale rozsądku i życia statecznego towarzyszy przekonanie o marności świata i nieuchronnym przemijaniu wszelkich zjawisk.
Zbiór poematów Juliusza Słowackiego, wśród których znajdziemy takie utwory jak: „Arab”, „Genezis z ducha”, „Godzina myśli”, „Hugo. Powieść krzyżacka”, „Mnich. Powieść wschodnia”, „Ojciec zadżumionych”, „Poeta i natchnienie”, „Pan Tadeusz”, „Szanfary. Ułomki poematu arabskiego”, „W Szwajcarii”.
Opowieść o greckim bohaterze żyjącym w XVIII wieku, ukazanym jako osoba słaba, niezdolna do ponownej walki. Punkt wyjścia stanowił dla Słowackiego żal spowodowany jego niemożnością wzięcia udziału w powstaniu listopadowym. W utworze po raz pierwszy w Polsce opisane zostały stany narkotyczne.
Błyskotliwe i zabawne krótkie formy poetyckie Boya-Żeleńskiego celnie komentują ludzkie zwyczaje. Boy nie kryguje się w wyborze tematu – sięga do różnych sfer, z każdej potrafi zakpić i zadrwić, wytykając obłudę. Czytelników zachwyca lekkość tonu i trafność spostrzeżeń. Tom „Słówka” stał się na dekady skarbnicą złotych myśli i skrzydlatych słów, które do dziś z lubością powtarzamy.
„Promethidion. Rzecz w dwóch dialogach z epilogiem” to traktat dydaktyczny Cypriana Kamila Norwida pisany wierszem. Tworzą go dwa dialogi zatytułowane: „Bogumił. Dialog, w którym jest rzecz o sztuce i stanowisku sztuki” oraz „Wiesław. Dialog, w którym jest rzecz o prawdzie, jej promieniach i duchu”. Dzieło poświęcone jest refleksji autora nad estetyką i pojmowaniem sztuki, wyraża także pogląd o konieczności tworzenia odrębnej sztuki narodowej.
Powieść poetycka Adama Mickiewicza, której akcja rozgrywa się na Litwie w czasach średniowiecza. Bohaterska Grażyna, żona księcia Litwora, stara się nie dopuścić do zawarcia przymierza z Zakonem Krzyżackim i w przebraniu podejmuje walkę. Pełen tajemniczości utwór odznacza się doskonałością formalną, nawiązaniami do języka staropolskiego oraz wątków ludowych.
„Król-Duch” to koronne dzieło Juliusza Słowackiego, stanowiące summę jego poglądów. Ma formę poematu historiozoficznego, powstawało do ostatnich lat życia wieszcza, nie zostało jednak ukończone. Rzecz, zwana czasem eposem wszechsłowiańskim, rozgrywa się u zarania dziejów państwa polskiego. Omawia wędrówki niszczycielskiego Ducha, który wraz z grozą niesie zmianę...
„Beniowski”, poemat dygresyjny Juliusza Słowackiego, przybliża wydarzenia konfederacji barskiej – zbrojnego wystąpienia szlachty polskiej w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczpospolitej. Fabuła skupia się na podróżach awanturnika Maurycego Beniowskiego, przerywana jest jednak często uwagami narratora komentującymi różne sprawy publiczne.
Poemat Juliusza Słowackiego wyrażający pesymistyczną wizję działań polskiej emigracji po klęsce postania listopadowego i jej walki o niepodległość. Uważa się, że poemat stanowił odpowiedź na „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego” Adama Mickiewicza, do których nawiązuje stylistycznie. W utworze przedstawiono wędrówkę Anhellego po Syberii – białym piekle polskich zesłańców.
„But w butonierce. Poezje futurystyczne” to tom wierszy Brunona Jasieńskiego z 1921 roku. Stanowi sztandarowe dzieło futuryzmu – awangardowego nurtu zrywającego z tradycyjnym postrzeganiem twórczości. Futuryzm miał swoje ulubione tematy, takie jak miasto, cywilizacja, postęp, kultura masowa, a także tworzył charakterystyczne dla siebie rozwiązania formalne, wykorzystujące zabawę słowem czy konwencję antyestetyzmu.
W powiastce filozoficznej Denisa Diderota Kubuś Fatalista wędruje ze swoim panem, prowadząc po drodze niekończące się rozmowy – czasem zabawne, czasem przewrotne, które budują obraz ich świata. Kubuś, choć fatalista, przekonany o nieuchronności losu, wykazuje się dużą zaradnością, a przy tym nie traci wiary w zbliżający się triumf dobra i sprawiedliwości.
„Giaur” George’a Byrona to poetycka opowieść o wielkiej miłości, przełamującej granice kultur i religii. Młody Wenecjanin Giaur zakochuje się w gruzińskiej niewolnicy Leili, siłą wydanej za mąż za Hassana. Śmierć oskarżonej o zdrady Leili doprowadza Giaura do rozpaczy, budząc w nim nieprzejednane pragnienie zemsty. Niespełniona miłość i tragedia już na zawsze przesądzą o losie Giaura.
Choć z wieków średnich nie zachowało się do naszych czasów zbyt wiele dzieł literackich, te, które przetrwały, zasługują na szczególną uwagę. Bez wątpienia dominowała wtedy literatura religijna, a wśród niej takie perły jak „Bogurodzica” czy „Lament świętokrzyski”. Świeckie utwory także miały swoją reprezentację w postaci np. „Pieśni o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego” czy znakomitego poradnika dobrych manier „O zachowaniu się przy stole”.
Wybór poezji europejskiego romantyzmu pozwala rozsmakować się w czarowanych słowami krajobrazach uczuć, myśli, emocji, przeżyć i fantazji. W świat ludzkich cierpień i do krainy baśni zabiorą tacy mistrzowie pióra jak George Gordon Byron, Johann Wolfgang Goethe, Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Norwid, Aleksander Puszkin, Friedrich Schiller, Juliusz Słowacki.
W renesansie polszczyzna rozwinęła się w mistrzowskie poetyckie formy Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja czy Szymona Szymonowica. Do dziś zachwyca różnorodność gatunków – błyskotliwe, żartobliwe i refleksyjne fraszki, podniosłe pieśni i psalmy czy opisujące proste życie sielanki. Godnym podziwu bogatym i kunsztownym językiem poruszane są rozmaite tematy – od lekkich, zabawnych czy wręcz rubasznych, przez obyczajowe, aż po tragicznie przejmujące.
„Psałterz dziecka” Marii Konopnickiej to zbiór wzruszających wierszy dla dzieci w formie modlitewnika. Pokazuje, że życie dziecka wcale nie jest beztroskie, ale pełne małych i dużych zmartwień, niepokojów i przeżyć, które ujęte w poetyckie słowa dają się jednak oswoić. Wiersze Konopnickiej wlewają otuchę w młode serce i pokazują, o co warto prosić, a za co dziękować i z czego się cieszyć.
Sebastian Grabowiecki, Wespazjan Kochowski, Jan Andrzej Morsztyn czy Daniel Naborowski, mistrzowie barokowego konceptu, poruszają najgłębiej ukryte emocje. W przewrotny sposób piszą o ulotności i marności ludzkiego życia, o poczuciu pustki i przeplatającej wszystko miłości, raz gorzkiej, raz bolesnej, raz smutnej. Zachwycają przy tym bogactwem skojarzeń i barwnością języka.
Niekwestionowanym mistrzem polskiej poezji oświeceniowej był Ignacy Krasicki, w którego satyrach jak w krzywym zwierciadle odbijał się świat ludzi i obyczajów. Gorzkie prawdy ujmował on w lekkie, sarkastyczne formy, które potęgowały prześmiewczy wydźwięk i jeszcze bardziej skłaniały do refleksji. Obok Krasickiego na uwagę zasługuje także sentymentalna twórczość Franciszka Karpińskiego oraz skandalizujące utwory Tomasza Kajetana Węgierskiego.
Erotyki opisujące m.in. noc poślubną Zosi i Tadeusza – bohaterów „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Utwór pełen opisów intymnych przeżyć pary bohaterów. Język, jakim posługuje się autor, jest barwny, nacechowany emocjami. Występują liczne wulgaryzmy. Autorstwo utworu przypisuje się Aleksandrowi Fredrze, choć są to raczej spekulacje, gdyż sam pisarz nie potwierdził tej pogłoski.
