Francuscy badacze psychoanalityk Jean Laplanche (1924–2012) i filozof Jean-Bertrand Pontalis (1924–2013) stworzyli w latach sześćdziesiątych XX wieku ten słownik, który okazał się wielkim sukcesem: sprzedano go we Francji ponad dwieście tysięcy egzemplarzy, przetłumaczono na kilkanaście języków. Około trzystu obszernie objaśnionych haseł oddaje konceptualizację psychoanalizy głęboko przemyślaną i syntetycznie ujętą. Hasła przedstawiają genezę i ewolucję poszczególnych pojęć u...
„Zmierzch Zachodu” (1918–1922) należy do „kultowych” współczesnych traktatów z dziedziny filozofii kultury. Autor Oswald Spengler (1880–1936), niemiecki polihistor i wizjoner, przeciwnik demokracji, konserwatysta sceptyczny wobec nazizmu po 1933 roku, w księdze tej szuka diagnozy dla świata, posługując się „morfologią historyczną”. Kultury powstają, rozkwitają i zamierają, przeradzając się w pewnym momencie w cywilizacje, czyli perfekcyjne formy kultury „wyczerpanej”. „Morfol...
Ten traktat należy do klasyki filozofii politycznej i do pierwszych nowożytnych wypowiedzi w dyskusji o umowie społecznej. Powstał w latach czterdziestych XVII wieku, a więc w czasach dla angielskiego autora Thomasa Hobbesa (1588–1679) burzliwych politycznie. Jako rojalista, pisał on go na emigracji w Paryżu, ponieważ w Anglii toczyła się wówczas wojna domowa, monarchia upadła, na dwie dekady nastała republika, a król został stracony w 1649 roku, dwa lata przed ukazaniem się ...
Grecki rzeczownik paideia oznaczał wychowywanie i kształcenie dzieci (paides), a także skutki tych czynności, wychowanie i wykształcenie. Oznaczał też uprawę. Grecka paideia zatem to kultura osobista i społeczna twórców owych artefaktów oraz jej wytwory. Książka Wernera Jaegera, jednego z najznakomitszych starożytników niemieckich XX wieku (1888–1961), jest niezwykle bogatym i wnikliwym opisem greckiej kultury epoki archaicznej i klasycznej do czasów Platona włącznie jako spó...
Stanisław Lem (1921–2006) należy do najlepiej znanych w świecie polskich intelektualistów XX wieku. Zyskał sławę twórczością beletrystyczną w dziedzinie fantastyki i science fiction (Solaris), lecz była to tylko część jego aktywności twórczej. W eseistyce poruszał zagadnienia dalszego rozwoju nauki i techniki oraz wpływu tego rozwoju na kulturę i relacje społeczne. Podejmował intelektualne wyzwania związane z cybernetyką, robotyką i sztuczną inteligencją, szkicując śmiałe wiz...
Robert Nozick (1938–2002) należał do najbardziej znanych amerykańskich filozofów polityki, chociaż wczesne dzieło "Anarchia, państwo i utopia" (1974) było praktycznie jego jedyną publikacją w tej dziedzinie. Później, jako profesor Harvardu, zajmował się epistemologią i teorią racjonalności. W "Anarchii…" zarysowuje z pozycji libertarianizmu swoje rozumienie i uzasadnienie państwa. Locke, Kant i Rawls to główne postacie z dziejów filozofii politycznej, do których nawiązuje, a ...
O tym, jak złożony jest ten pozornie błahy temat książki, świadczą kłopoty z nazwaniem go. Autor, Jean Claude Bologne (ur. 1956), belgijski pisarz i mediewista, nadał jej właściwie dwa tytuły: najpierw "Histoire de la conquete amoureuse" (Historia podboju miłosnego), a potem "L’invention de la drague". „Wynalezienie” owego drague, „podrywu” nastąpiło w latach pięćdziesiątych XX wieku, ale badanie historii miłosnych „podbojów” zaczyna się tu od Owidiusza i Alcybiadesa. Po drod...
Jacques Le Goff (1924–2014) to najwybitniejszy chyba w ostatnich czasach francuski mediewista, autor takich fundamentalnych dzieł, jak Kultura średniowiecznej Europy, Narodziny czyśćca, Czy Europa narodziła się w średniowieczu?, O inne średniowiecze, Intelektualiści w średniowieczu. Teksty zawarte w niniejszym tomie oświetlają z różnych stron pewien wyróżnik średniowiecza, który inaczej niż w innych epokach był niemal czynnikiem organizującym całokształt ówczesnego życia: l’i...
Piotr Matywiecki (ur. 1943), jeden z najwybitniejszych polskich poetów i krytyków literackich, wyróżniany i nominowany do głównych nagród literackich (Nike, Gdynia, Silesius), autor takich wybitnych tomów poezji, jak Ta chmura powraca, Powietrze i czerń czy Którędy na zawsze, aktywny w działalności politycznej opozycji z czasów „Solidarności”, przez całe dekady interesował się sztuką w kontekście jej związków z literaturą. Autora fascynują wzrok, ten „najbrdziej samotny ze zm...
Andrzej Leder (ur. 1960), zarówno filozof, jak i psychiatra, miał znakomite przygotowanie do napisania tej przełomowej w polskiej humanistyce interpretacji dzieła Freuda. Zamierzył uwolnić go od tradycyjnej filozofii i nawet od niego samego, by spojrzeć na jego dokonania z perspektywy „epoki Sein und Zeit”, która, jak twierdził Jacques Derrida, trwa do dzisiaj. Jest to więc raczej Freud w epoce Lacana, Ricouera, Derridy, Lévinasa czy Foucaulta. Zdaniem autora Freud jest zwykl...
"Protagoras" jest (prawdopodobnie) wczesnym dziełem starożytnego greckiego filozofa Platona (427–347 p.n.e.), dość niekonwencjonalnym na tle jego późniejszych dialogów. Oto Sokrates wdaje się w dyskusję o cnocie z sofistą Protagorasem i wcale nie góruje nad rozmówcą. Oryginalna dramaturgia tego starcia obejmuje tak spektakularne momenty jak „gra na czas” Sokratesa, który najwyraźniej traci wątek, i jak ostateczne zawieszenie dysputy do następnej okazji. Wszystko to nadaje dia...
Przez wieki Chińczycy opierali swe twórcze, racjonalne i pokojowe istnienie na księdze „I-cing” będącej księgą świętą i zarazem mądrościową. Powstała ona przed tysiącami lat. Ta oparta na systemie zerojedynkowym jak nasze komputery księga służąca do wróżenia stanowi zarazem system wiedzy o świecie, stara się uporządkować wszystko, co twórcze na ziemi, a co podlega zmianom. Albowiem „niebo tworzy z chaosu i mroku” i „tylko zmiana jest niezmienna”. Hellmut Wilhelm (1905–1990), ...
Alain Corbin (ur. 1936) należy do trzeciego, przedostatniego pokolenia francuskiej szkoły Annales, tj. do pokolenia urodzonych jeszcze przed II wojną światową. Szkoła ta od lat trzydziestych XX wieku zmieniała perspektywę postrzegania historii zarówno przez jej badaczy, jak i przez czytelników. Tradycyjne pojmowanie dziejów jako ciągu doniosłych wydarzeń w postaci wojen, bitew, traktatów i rozejmów zastąpiła mikrohistoria podłoża tych wszystkich wydarzeń: przemian mentalności...
Jean-Paul Sartre (1905–1980), francuski pisarz i filozof, trzy swoje dzieła poświęcił innym pisarzom, klasykom francuskiej literatury. Opisał kolejno, w coraz obszerniejszych pracach (ostatnia ma trzy tomy), Charles’a Baudelaire’a, Jeana Geneta i Gustave’a Flauberta. Niniejsza, opublikowana w 1947 roku, krótko po wydaniu Bytu i nicości, pochodzi z czasów rozkwitu egzystencjalizmu i nie jest zwykłą biografią ani analizą twórczości, lecz obszernym esejem z zakresu „psychoanaliz...
Księga Przemian jest pierwszą z kanonu pięciu ksiąg konfucjańskich, ale jej początki są dużo starsze. Chociaż znana powszechnie jako wróżebna, pełniła w kulturze Chin rolę nieporównanie donioślejszą. Była księgą mądrości, gdyż nie przepowiadała po prostu wydarzeń jak zwykły jasnowidz, lecz diagnozowała teraźniejszość i przewidywała rozwój wypadków, mówiąc jednocześnie pytającemu, co powinien czynić. Stanowiła swoisty podręcznik dobrego zarządzania państwem, jako że miała służ...
Hiszpański filozof José Ortega y Gasset (1883–1955) jest znany z – ciągle dziś aktualnej i budzącej żywe reakcje – teorii „człowieka masowego”. Zebrane tu teksty pochodzą z okresu od połowy lat 20. XX wieku do wczesnych lat 40., a więc z czasów bodaj najbardziej dramatycznych w najnowszej historii Hiszpanii: od upadku monarchii i narodzin II Republiki w 1931 roku po tragedię wojny domowej 1936–1939. Ortega był w tym czasie profesorem, przez chwilę posłem do parlamentu, by na ...
Alexis de Tocqueville (1805–1859) to kluczowa postać dla głównej fazy kształtowania się myśli socjopolitycznej w Europie. Jego wczesne dzieło O demokracji w Ameryce (1835–1840) zabiera głos w dyskusji nad optymalnym kształtem społeczeństwa, „dyskusji” na śmierć i życie, jaka wówczas przetaczała się burzliwie przez Francję i w gabinetach, i na barykadach. Autor, arystokrata z prastarego rodu, wieloletni deputowany w czasie monarchii lipcowej, minister spraw zagranicznych Napol...
Walter Benjamin (1892–1940) był niemieckim intelektualistą, pochodził z asymilowanej zamożnej rodziny żydowskiej. Od 1932 roku przebywał jednak poza terytorium Niemiec. Jego przedwcześnie zakończone życie (zmarł lub popełnił samobójstwo podczas ucieczki z Francji przed nazistami) zaowocowało obfitością pism, które złożyły się na „dzieła zebrane” liczące kilka tysięcy stron. Główne jego teksty zostały już przetłumaczone na język polski, ale przekłady obejmują przede wszystkim ...
Kevin MacDonald (ur. 1944), emerytowany profesor psychologii ewolucyjnej na Uniwersytecie Kalifornijskim, należy do najbardziej kontrowersyjnych intelektualistów w USA, a Kultura krytyki jest najobszerniejszym i reprezentatywnym wykładem jego poglądów. MacDonald bada naród i kulturę żydowską od strony jej cech „rasowych” i etnicznych. Wychodzi z założenia, że Żydzi jako grupa reprezentują pewną strategię ewolucyjną: dobór grupowy. Polega ona na etnocentryzmie, który oznacza o...
Rainer Maria Rilke (1875–1926), drugi po Goethem najchętniej czytany poeta niemiecki, został w tej znakomitej biografii opisany przez Fritza Raddatza (1931–2015), literata, dziennikarza i historyka literatury. Raddatz był osobowością niekonwencjonalną, kontrowersyjną, sprawcą i ofiarą literackich i politycznych skandali, niezwykle wpływowym krytykiem literackim związanym z „Die Zeit”. Urodzony w Berlinie, lata pięćdziesiąte XX wieku spędził z własnego politycznego wyboru w B...
Oto pierwsze polskie wydanie tomu esejów jednego z najwybitniejszych i najbardziej „kultowych” intelektualistów XX wieku, na dodatek z naszych stron środkowej Europy, bo urodzonego w Pradze. Vilém Flusser (1920–1991), filozof mediów i ich „prorok”, który przewidział niektóre dzisiejsze instytucje medialne, wyemigrował z Czechosłowacji po zajęciu jej przez nazistowskie Niemcy (był pochodzenia żydowskiego) i na koniec znalazł się w Brazylii. W latach siedemdziesiątych XX wieku ...
Autorem tej książki jest Jean Améry (właśc. Hans Mayer, 1912–1978), belgijski pisarz urodzony w wiedeńskiej rodzinie żydowskiej. Od 1938 roku żył w Belgii, więziony w czasie wojny w nazistowskich obozach koncentracyjnych, m.in. w Auschwitz. Jako pisarz stał się znany w latach 60. XX wieku, kiedy wrócił do wojennych wspomnień i rozliczeń. Niniejszy esej o samobójstwie z 1976 roku ściśle wiąże się z wcześniejszą o kilka lat książką O starzeniu się (Wydawnictwo Aletheia, Warszaw...
Ten tom krótkich esejów i aforyzmów Emila Ciorana (1911–1995) został opublikowany w 1979 roku i jest pesymistyczno-nihilistyczną refleksją filozofa nad ludzkością, historią i nad sobą. W wieku 68 lat powraca on do swojego życia i stawia diagnozę człowiekowi jako takiemu. Nie jest to jednak refleksja teoretyczna w zwykłym sensie. Cioran był specyficznym egzystencjalistą wśród francuskich egzystencjalistów powojnia. Jeśli teoretyzuje, to zawsze wychodząc od siebie i, trzeba prz...
Wyznania i anatemy to późny zbiór aforyzmów Emila Ciorana (1911–1995) opublikowany w 1987 roku, choć część tekstów powstała wcześniej, a wszystkie właściwie były obecne w myślach autora od początku: samotność, śmierć, iluzja, sceptycyzm, a zarazem Bóg, buddyzm, nirwana, muzyka. Cioran, klasyk filozoficznej mizantropii, a zarazem miłośnik życia, które paradoksalnie cenił właśnie za brak – jego zdaniem – jakiegokolwiek sensu czy celu, w tym zbiorze prezentuje się od strony auto...
