W O wierze Slavoj Zizek, znany w świecie słoweński filozof uprawiający krytykę kultury z pozycji psychoanalitycznych, podejmuje kwestię wiary, głównie chrześcijańskiej, w dzisiejszym świecie. Zizek, choć zdeklarowany materialista (dialektyczny) i ateista walczący, podchodzi do sprawy wiary z całą powagą. Niejako w imię chrześcijaństwa odrzuca z jednej strony inwazję spirytualizmu New Age, a z drugiej schematyzm chrześcijańskiej teologii. W wierze atrakcyjna jest moc zmienian...
Kanadyjski filozof i logik średniego pokolenia Robert M. Martin jest autorem tego niezwykle popularnego w krajach anglojęzycznych wprowadzenia do filozofii. Inaczej niż w filozofii kontynentalnej punktem wyjścia filozoficznego namysłu nie jest tajemnica, lecz zagadka. Ćwierć tysiąca filozoficznych puzzli rozważanych (jakże żywo i dowcipnie!) przez Martina daje czytelnikowi szeroką panoramę zagadnień od kwestii logicznych po etyczne. Nie jest to bowiem luźny zbiór łamigłówek, ...
Niemiecki intelektualista Walter Benjamin (1892–1940) zimą 1926 roku wybrał się do Moskwy. Spędził tam dwa miesiące, które opisał w tym „Dzienniku”, dokumencie szczególnym, tak jak szczególna, by nie rzec: osobliwa, była ta wyprawa. Pojechał tam pełen hamletowskich rozterek co do swojego ożenku z łotewską komunistką Asją Lacis, którą miał spotkać w Moskwie, co do swojego wstąpienia do partii komunistycznej, co do swoich nadziei odegrania jakiejś roli w radzieckiej Rosji. Wszy...
Jeden z najoryginalniejszych w XX wieku filozofów niemieckich, Hans Blumenberg (1920–1996), z pewnością nie został jak dotąd należycie doceniony w Polsce. Mimo kilku przekładów pozostaje myślicielem na wskroś elitarnym. Tymczasem jego koncepcje mają istotne znaczenie dla zrozumienia ideowych podstaw epoki nowożytnej, a w konsekwencji – naszej współczesności. Niniejsza stosunkowo wczesna książka (1958) była programowa dla późniejszych badań Blumenberga nad przejściem od średni...
W tych rozważaniach nad konstytucją weimarską Carl Schmitt (1888–1985), najsłynniejszy w XX wieku – i najbardziej kontrowersyjny z racji epizodu nazistowskiego – niemiecki filozof prawa i konstytucjonalista, demaskuje w rzeczywistości organiczne niedomogi demokracji jako takiej. Krytyka jest przenikliwa i dla demokratów bolesna. System demokracji parlamentarnej ze swoim formalizmem „legalności” może rodzić nader niemiłe konsekwencje: wyklucza prawo do oporu, potrafi legalnie ...
Ludwig Wittgenstein (1889–1951), austriacki filozof analityczny znany głównie z dwóch dzieł: wczesnego „Tractatus logico-philosophicus” (1921, jedyna jego książka wydana za życia) i późnych „Dociekań filozoficznych” (1953), w ostatnich miesiącach przed śmiercią wiele pisał i część prac pozostawił niedokończonych. Do tego okresu należą: tom „O pewności” (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2014) i niniejsze uwagi o barwach spisywane prawdopodobnie w latach 1950–1951. Wittgenstein w...
Jedno z najsłynniejszych współczesnych dzieł hermetyzmu, napisane w latach 60. XX wieku i opublikowane anonimowo. Stanowi ukoronowanie dziejów mistyki, gnozy i magii, jest swoistą teologią mistyczną. Mimo nawiązań do rozmaitych nurtów w tych dziedzinach, także do kabały i hinduizmu, są to medytacje chrześcijańskie, a nawet katolickie. Ich podstawą jest symbolika kart do gry w tarota (marsylskiego). 22 karty (21 „arkanów wielkich” i Głupiec) tworzą system opisujący świat. Sens...
Książki o samobójstwie są czymś szczególnym, „kultowym”, jeśli opowiadają o własnych doświadczeniach autora jak „Podnieść na siebie rękę” Jeana Améry’ego czy „Bóg Bestia” Alvareza. Al(fred) Alvarez (ur. 1929), angielski poeta i krytyk literacki, autor wielu książek non-fiction, swoje studium samobójstwa z 1972 roku zaczyna od słynnego (zamierzonego lub nie) samobójstwa Sylvii Plath (1963), którą znał jako redaktor „Observera”. Jej historię rozbudowuje w rozważania nad miejsce...
Psychologia mas wobec faszyzmu w obecnej wersji powstawała jeszcze przed 1933 rokiem, jak i potem, aż do lat 40 XX wieku.
Dlatego zawiera nawiązania do późniejszej, słynnej koncepcji Reicha - teorii energii biologicznej, orgonu.
Wbrew tytułowi jest rozprawą nie tylko z faszyzmem, lecz także z komunizmem, a nawet z wszelką w ogóle polityką, którą Reich wywodzi jako zjawisko negatywne ze stłumienia orgonu w "masach pracujących".
Tao, a ściślej Taoteking, oddawane zwykle jako Księga Drogi i Cnoty, jest uważane za najczęściej po Biblii tłumaczony tekst spośród zaliczanych do „świętych”, a przynajmniej uświęconych ksiąg ludzkości. Jej domniemany, legendarny autor Laozi (Stary Mistrz) żył podobno w Chinach w VI wieku p.n.e.; tradycja głosi, że był nauczycielem Konfucjusza, a nawet Buddy. Przypuszcza się jednak, że utwór powstał najwcześniej w IV wieku p.n.e., a najstarszy zachowany egzemplarz pochodzi z ...
Martin Heidegger (1889–1976), klasyk XX-wiecznej filozofii niemieckiej, wygłosił te wykłady o myśleniu na fryburskim uniwersytecie w roku akademickim 1951/1952. Reprezentują one filozofię z późnego okresu twórczości Heideggera, który po politycznych wyzwaniach lat trzydziestych i czterdziestych XX wieku powrócił do życia akademickiego: objęty po wojnie zakazem nauczania z powodu wcześniejszych związków z nazizmem, uzyskał możliwość prowadzenia działalności dydaktycznej w mome...
Niedawno zmarły Arthur C. Danto (1924–2013) należał do najbardziej znanych amerykańskich filozofów sztuki. Był wszechstronnym myślicielem, który początkowo, w latach 60. XX wieku, starał się z perspektywy filozofii analitycznej przyswoić Ameryce myśl „kontynentalną” (Nietzsche, Sartre). W latach 70. powrócił do dziedziny, od której zaczął w młodości (studiował malarstwo). W Czym jest sztuka, swojej ostatniej książce (2013), objaśnia sformułowaną przez siebie definicję sztuki ...
Gershom Scholem (1897–1982) był i pozostaje najwybitniejszym współczesnym historykiem judaizmu. Urodzony w Berlinie, wyemigrował do Palestyny jeszcze w międzywojniu, przed powstaniem państwa Izrael i osiadł tam na resztę życia. Zajmował się przede wszystkim mistyką żydowską i z tej właśnie perspektywy przedstawia w niniejszych wykładach z przełomu lat 50. i 60. XX wieku podstawowe pojęcia judaizmu, takie jak Bóg, stworzenie, objawienie, tradycja i zbawienie. Wydobywa związki ...
Slavoj Žižek (ur. 1949), słoweński filozof społeczny, światowej sławy enfant terrible antykapitalizmu, rozmawia tu z Koreańczykami (południowymi, nie północnymi, aż tak lewicowy nie jest). Z tej książki-wywiadu opublikowanej jesienią 2013 roku można się dowiedzieć, co Žižek myśli o podstawowych kwestiach dzisiejszego świata: polityce jako takiej, ponowoczesności, demokracji, przemocy i rewolucji. Można też poznać jego wizję walki z niesprawiedliwościami tego świata. Nowe, lep...
Reay Tannahill (1929–2007), szkocka pisarka znana u nas z bestsellerowej Historii seksu, zapoczątkowała „Historią kuchni” badania nad światowymi kulinariami, stanowiące już dziś pełnoprawną dyscyplinę akademicką. Trywialna formuła „człowiek jest tym, co je” nabrała nowego sensu. Okazało się, że żywność i jej przyrządzanie wywierały istotny wpływ na kształt systemów i instytucji społecznych. W niniejszej książce cała ta bogata historia znalazła odzwierciedlenie w zwięzłej char...
Umberto Eco (ur. 1932), włoski badacz języka jako semiolog i jego beneficjent jako powieściopisarz, w tej książce snuje opowieść atrakcyjną zarówno naukowo, jak i literacko. Poszukiwanie uniwersalnego języka, jakie ludzkość podejmowała w krajobrazie po Wieży Babel, obfitowało zarówno w momenty doniosłe intelektualnie (gdy budowano uniwersalne języki sztuczne), jak i w momenty groteskowe, gdy na przykład próbowano tworzyć przekłady na domniemany prajęzyk indoeuropejski. O wszy...
Po sukcesie „Anny Kareniny” (1877) resztę życia najsłynniejszy rosyjski pisarz i myśliciel Lew Tołstoj poświęcił przede wszystkim na dociekania filozoficzno-religijne. W 1886 roku (kiedy ukazała się jego znana nowela Śmierć Iwana Ilicza) zaczął pisać „O życiu”, w pewnym sensie kontynuację rozważań ze „Spowiedzi” (1879; Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2011). I „Spowiedź”, i „O życiu” z powodu cerkiewnej cenzury spotkał ten sam los: zakaz rozpowszechniania. „O życiu” ukazało się...
„Odczyty i rozprawy” niemieckiego filozofa Martina Heideggera (1889–1976) obejmują grupę podstawowych dla tego myśliciela tekstów z lat pięćdziesiątych XX wieku, a więc z płodnego okresu jego rozważań m.in. nad istotą techniki i jej relacją do metafizyki. Trzon prac należy do cyklu wykładów wygłoszonych przez autora pod zbiorczym tytułem „Wejrzenie w to, co jest”. Czytelnik znajdzie w tym tomie, którego pierwsze wydanie ukazało się w 1954 roku, tak kanoniczne rozprawy, jak „P...
Dziś nad śmiercią zapadło milczenie. Konstatacja tego faktu skłoniła Philippe’a Ariesa (1914–1984) do napisania swego opus magnum. Aries, jeden z najwybitniejszych historyków francuskich w XX wieku, autor m.in. słynnej Historii dzieciństwa (Paris 1960; wyd. pol. Warszawa 2010), opisuje w swojej monografii (1977) stosunek człowieka do śmierci w ciągu ostatniego tysiąclecia. Wraz z rosnącą prywatyzacją i indywidualizacją ludzkiego życia śmierć przestaje być czymś „wspólnym”, bl...
„Ulica jednokierunkowa” (1928), jedyny czysto literacki utwór Waltera Benjamina (1892–1940), ma postać „montażu” z krótkich, oryginalnych, często enigmatycznych felietoników, sentencji i aforyzmów skupionych wokół życia nowoczesnej metropolii, zza którego prześwieca głębsze doświadczenie filozoficzne. Benjamina, zapoznanego za życia i przedwcześnie zmarłego, zalicza się dziś do najwybitniejszych pisarzy i intelektualistów XX wieku. Berlińczyk z asymilowanej zamożnej rodziny ż...
Filologiczno-historyczna zawartość książki opiera się na metafizycznej spekulacji wywodzącej grecką tragedię z metafizyki woli. Tragedia, rodem z dytyrambicznej, "dionizyjskiej" muzyki, miałaby czerpać moc z ponadjednostkowej powszechnej woli i jednoczyć z nią widza, który w ten sposób przekraczałby własne ograniczone ja.
„Fikcja stwarza mi tak rzadko okazję do dzielenia się własnym zdaniem, że cieszą mnie te nagłe nawałnice pytań”, wyznaje Vladimir Nabokov (1899–1977), rosyjsko-amerykański klasyk literatury XX wieku, i przedstawia nam, co „własnym zdaniem”, a nie zdaniem bohaterów jego powieści, ma do powiedzenia o świecie, a przede wszystkim o sobie. Wypowiada się w zebranych tu wywiadach, listach i artykułach rzucających sporo światła na niezwykłą osobowość tego pisarza. Rosyjski arystokrat...
Idea powinna być „obojętna”, pisze w tym tomie z 1949 roku, po niezakończonej jeszcze traumie totalitaryzmów Emil Cioran (1911–1995), rumuńsko-francuski klasyk XX-wiecznej czarnej myśli i równie czarnego humoru. Kiedy idea wzbudza zapał i entuzjazm, kiedy rodzi prozelitów, zaczyna się „epilepsja”. Przed takim schorzeniem autor chce ratować czytelnika końską kuracją odzierania ze złudzeń, mitów i wiary. Tą pierwszą napisaną po francusku książką rumuński emigrant po przejściach...
Brytyjski historyk Peter Burke (ur. 1937) od prawie półwiecza publikuje książki z zakresu historii kultury i historii społecznej. Specjalizuje się w epoce Europy „early modern”, dosłownie: wczesnonowożytnej (lub wczesnonowoczesnej), która obejmuje okres „od Gutenberga do Diderota” i w naszym rozumieniu jest rozszerzoną epoką nowożytną. Zdaniem autora świadomość europejska ukształtowała się dopiero w XVIII wieku. Niniejsza monumentalna, w oryginale dwutomowa (2000, 2012), a pu...
