Roland Barthes (1915–1980), wszechstronny francuski interpretator kultury, w Mitologiach, jednej z pierwszych swoich książek (1957) zebrał komentarze do bieżącej rzeczywistości, pisane w latach 1954–1956. Tropi tam „mity codzienności”, jakie nieustannie produkuje „mieszczańska” społeczność. Obserwuje zjawiska ze sceny politycznej, artystycznej, literackiej, komentuje zdarzenia z dziedziny sportu, religii, kulinariów, gospodarstwa domowego. Ich trudno uchwytną rzeczywistość „p...
Thomas S. Kuhn (1922–1996), w XX wieku bodaj najbardziej wpływowy ze współczesnych amerykańskich historyków i teoretyków nauki, swoim głównym dziełem "Struktura rewolucji naukowych" (1962, 1969) ugruntował „ponowoczesny” obraz nauki jako takiej, a nawet wszelkich formacji intelektualnych. W zupełnie niepozytywistycznym duchu opisał nie tyle jej liniowy rozwój, ile „skokowe” przemiany. Nauka, mocno osadzona przez Kuhna w społeczno-kulturowym kontekście, staje się instytucją o...
Słynny amerykański językoznawca George Lakoff (ur. 1941) jest wraz z Markiem Johnsonem (ur. 1949) autorem tej równie słynnej książki o metaforycznym charakterze naszego języka i w konsekwencji – myślenia. Jej sława bierze się też stąd, że w odpowiedniej chwili dobitnie i przekonująco wypowiedziała tezę o metaforyczności. Teza ta nie jest nowa (już np. Nietzsche nazywał język „armią metafor”), lecz pojawiła się w okresie triumfu „gramatyk generatywnych” opartych na „komputerow...
Emil Cioran (1911–1995) swoją pierwszą książkę "Na szczytach rozpaczy" opublikował jeszcze po rumuńsku w 1934 roku. Otrzymał za nią Nagrodę Fundacji Królewskiej w kategorii debiutu, podobnie jak Eugen Ionescu (później Eugene Ionesco), który obok Mircei Eliadego był w XX wieku trzecim najwybitniejszym rumuńskim pisarzem z pokolenia Ciorana. W okresie tworzenia tego wczesnego dzieła autor, tak jak Eliade, przeżywał krótkotrwały okres fascynacji faszyzmem, od czego później zdecy...
Drastyczne opisy kaźni zasądzanej przez nowożytne prawo czyni tę książkę Michela Foucault (1926–1984) lekturą dla osób o mocnych nerwach. Nagrodą będzie nadzwyczaj wnikliwy obraz przemian prawodawstwa w czasach nowożytnych i współczesnych. Ta, wydana w 1975 roku, najpopularniejsza i najwyżej oceniana spośród publikacji Foucaulta wpisuje się w jego „krytyczną historię nowoczesności”. Od lat sześćdziesiątych XX wieku Foucault w serii rozpraw analizował relacje między wiedzą a w...
Erving Goffman (1922–1982) zalicza się do niekonwencjonalnych klasyków amerykańskiej socjologii. Mniej zainteresowany teoriami systemów i badaniami ilościowymi, preferował obserwację uczestniczącą. Najbardziej znane jego dzieło "Człowiek w teatrze życia codziennego" (1956/1959) należy do światowego kanonu badań socjologicznych. Na podstawie przeróżnych źródeł – od anonsów reklamowych po podręczniki dobrego wychowania – autor rozważa „teatralny” charakter ludzkich zachowań spo...
To obszerne dzieło Bertranda Russella (1872–1970), jednego z najwybitniejszych filozofów angielskich XX wieku, walnie przyczyniło się do przyznania mu Nagrody Nobla (1950), choć jednocześnie należy do najbardziej kontrowersyjnych ujęć historii filozofii. Russell, wszechstronny intelektualista, który wczesną karierę poświęcił matematyce, napisał "Dzieje…" w czasie II wojny światowej, kiedy przebywał w USA i wygłaszał w Filadelfii odczyty dla dość różnorodnego audytorium. Na ic...
To prawdopodobnie przedostatnia napisana po rumuńsku książka Emila Ciorana, rumuńsko-francuskiego pisarza i filozofa (1911–1995). Ostatnią były chyba "Dywagacje" (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2017). „Chyba”, ponieważ ciągle odnajdywane są rękopisy zdeponowane we francuskich i rumuńskich instytucjach kultury, niniejsza w paryskiej Bibliotheque littéraire Jacques-Doucet. Około trzysta stron bez tytułu najwyraźniej miało składać się na książkę, której jednak autor nigdy nie po...
Uznawana za najwybitniejszą intelektualistkę żydowską XX wieku Hannah Arendt (1906–1975) rozważa „kondycję ludzką” z perspektywy współczesnych doświadczeń i niepokojów. Świadek epoki, urodzona w Niemczech, emigrantka od 1933 roku, autorka rozpraw o totalitaryzmie, napisała tym razem „pozytywny” traktat o człowieku ujętym od strony narodzin i początku, a nie, jak w egzystencjalizmie, śmierci i kresu, oraz od strony vita activa przeciwstawionej vita contemplativa. Człowiek wype...
Teraz chodzi konkretnie o medycynę i o niezwykle ważny proces stosunków między "uzdrowicielami duszy" a leczącymi ciało. Minois zaczyna opowieść od starożytności, by pokazać, że od samego początku medycyna uchodziła za domenę boską, nie ludzką. Wyzdrowienie zależało raczej od woli bóstwa niż od umiejętności medyka. Chrześcijaństwo wsparło tę perspektywę swoim doloryzmem, tj. akceptacją choroby jako dopustu Bożego i jej afirmacją jako Bożego daru służącego zbawieniu. Dzięki fa...
Ta sensacyjna książka zawiera Księgę J omówioną i skomentowaną przez Harolda Blooma. Według niektórych teorii J (od „Jahwista”) był autorem trzonu hebrajskiej Biblii, napisanego w X wieku p.n.e. Jego dzieło w następnych stuleciach uzupełniano o inne księgi, modyfikowano, na koniec rozdzielono między księgi, które podług chrześcijańskiego nazewnictwa noszą tytuły: Rodzaju, Wyjścia i Liczb. Hebrajska Biblia (Tora) ostatecznie ukształtowała się w II wieku. Tę kwestię autora J ba...
Ta antologia stu baśni wybranych i opracowanych przez Richarda Wilhelma (1873–1930), niemieckiego klasyka współczesnej sinologii, obejmuje reprezentatywne utwory pochodzące w znacznej mierze z tradycji ustnej. Termin „baśń” jest w odniesieniu do literatury chińskiej dość umowny, nie ma tak jednoznacznej konotacji jak w Europie, gdzie oznacza rozległą opowieść o „niezwykłościach” przeżywanych przez zawsze fikcyjnych bohaterów. Niniejszy zbiór obejmuje całe spektrum tekstów od ...
To dzieło wydane w Pradze (1939) już po śmierci Edmunda Husserla (1859–1938), niemieckiego filozofa, twórcy fenomenologii, miało dość niezwykłą historię. Powstawało długo i ostateczną redakcję uzyskało po 1935 roku, ale na rynku wydawniczym zagościło na krótko, jako że wskutek zajęcia Czechosłowacji przez Niemcy wydawnictwo zostało zamknięte tuż po wydrukowaniu nakładu. Nakład zaś poszedł na przemiał z wyjątkiem dwustu egzemplarzy przemyconych do Anglii, gdzie je potem sprzed...
Pod koniec życia, w 1977 roku, Roland Barthes (1915–1980), klasyk współczesnej francuskiej humanistyki (m.in. "Mitologie", "Fragmenty dyskursu miłosnego", "Imperium znaków", "Stopień zero pisania"), zaczął po śmierci matki pisać książkę o fotografii. Osobistym motywem była próba odnalezienia „istoty” zmarłej Henriette Barthes w fotografiach, które po niej pozostały. Paradoksalnie autor odnajduje to, czego szuka, w zdjęciu matki z jej dzieciństwa, z okresu, w którym jej nie zn...
Stanisław Lem (1921–2006) należy do najlepiej znanych w świecie polskich intelektualistów XX wieku. Zyskał sławę twórczością beletrystyczną w dziedzinie fantastyki i science fiction (Solaris), lecz była to tylko część jego aktywności twórczej. W eseistyce poruszał zagadnienia dalszego rozwoju nauki i techniki oraz wpływu tego rozwoju na kulturę i relacje społeczne. Podejmował intelektualne wyzwania związane z cybernetyką, robotyką i sztuczną inteligencją, szkicując śmiałe wiz...
Grecki rzeczownik paideia oznaczał wychowywanie i kształcenie dzieci (paides), a także skutki tych czynności, wychowanie i wykształcenie. Oznaczał też uprawę. Grecka paideia zatem to kultura osobista i społeczna twórców owych artefaktów oraz jej wytwory. Książka Wernera Jaegera, jednego z najznakomitszych starożytników niemieckich XX wieku (1888–1961), jest niezwykle bogatym i wnikliwym opisem greckiej kultury epoki archaicznej i klasycznej do czasów Platona włącznie jako spó...
Robert Nozick (1938–2002) należał do najbardziej znanych amerykańskich filozofów polityki, chociaż wczesne dzieło "Anarchia, państwo i utopia" (1974) było praktycznie jego jedyną publikacją w tej dziedzinie. Później, jako profesor Harvardu, zajmował się epistemologią i teorią racjonalności. W "Anarchii…" zarysowuje z pozycji libertarianizmu swoje rozumienie i uzasadnienie państwa. Locke, Kant i Rawls to główne postacie z dziejów filozofii politycznej, do których nawiązuje, a ...
O tym, jak złożony jest ten pozornie błahy temat książki, świadczą kłopoty z nazwaniem go. Autor, Jean Claude Bologne (ur. 1956), belgijski pisarz i mediewista, nadał jej właściwie dwa tytuły: najpierw "Histoire de la conquete amoureuse" (Historia podboju miłosnego), a potem "L’invention de la drague". „Wynalezienie” owego drague, „podrywu” nastąpiło w latach pięćdziesiątych XX wieku, ale badanie historii miłosnych „podbojów” zaczyna się tu od Owidiusza i Alcybiadesa. Po drod...
Jacques Le Goff (1924–2014) to najwybitniejszy chyba w ostatnich czasach francuski mediewista, autor takich fundamentalnych dzieł, jak Kultura średniowiecznej Europy, Narodziny czyśćca, Czy Europa narodziła się w średniowieczu?, O inne średniowiecze, Intelektualiści w średniowieczu. Teksty zawarte w niniejszym tomie oświetlają z różnych stron pewien wyróżnik średniowiecza, który inaczej niż w innych epokach był niemal czynnikiem organizującym całokształt ówczesnego życia: l’i...
Piotr Matywiecki (ur. 1943), jeden z najwybitniejszych polskich poetów i krytyków literackich, wyróżniany i nominowany do głównych nagród literackich (Nike, Gdynia, Silesius), autor takich wybitnych tomów poezji, jak Ta chmura powraca, Powietrze i czerń czy Którędy na zawsze, aktywny w działalności politycznej opozycji z czasów „Solidarności”, przez całe dekady interesował się sztuką w kontekście jej związków z literaturą. Autora fascynują wzrok, ten „najbrdziej samotny ze zm...
Andrzej Leder (ur. 1960), zarówno filozof, jak i psychiatra, miał znakomite przygotowanie do napisania tej przełomowej w polskiej humanistyce interpretacji dzieła Freuda. Zamierzył uwolnić go od tradycyjnej filozofii i nawet od niego samego, by spojrzeć na jego dokonania z perspektywy „epoki Sein und Zeit”, która, jak twierdził Jacques Derrida, trwa do dzisiaj. Jest to więc raczej Freud w epoce Lacana, Ricouera, Derridy, Lévinasa czy Foucaulta. Zdaniem autora Freud jest zwykl...
Francuski historyk Georges Duby (1919–1996), jeden z XX-wiecznych klasyków mediewistyki (obok takich badaczy, jak Jacques Le Goff, Marc Bloch czy Jean-Claude Schmitt), pracował m.in. nad historią małżeństwa w średniowiecznej Francji feudalnej. Niniejsza książka zdaje relację z ustaleń autora rozważającego małżeństwo jako pewną instytucję, której dzisiejsza europejska forma została ukształtowana między XI a XIII wiekiem i stanowi wynik ścierania się wpływów klasy „wojowników” ...
Ta książka ma w rzeczywistości dwóch, a nawet trzech bohaterów. Mimo że jako autor figuruje Liezi, czyli Mistrz Lie, jest to raczej Prawdziwa Księga Mistrza Lie, a nawet dwóch mistrzów: Lie (Lie Ji Kou, Lie Yukou) i Jang Dszu (Yang Zhu). Podzielony na osiem ksiąg zbiór krótkich przypowieści, zawiera w pierwszej partii wypowiedzi Liezi lub historie z jego udziałem, a w końcowej nauki Jang Dszu. Tytuł dodano w VIII wieku. Księga zalicza się do grupy kilku kanonicznych dzieł tao...
Gershom Scholem (1897–1982), urodzony w Berlinie, w 1923 roku wyemigrował do Palestyny i został profesorem w późniejszym państwie Izrael. Był światowej sławy historykiem, badaczem judaizmu (przekłady innych jego prac opublikowane w Wydawnictwie Aletheia: "Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki", 2007, 2020; "O mistycznej postaci bóstwa", Warszawa 2010; "Kabała i jej symbolika", Warszawa 2014, 2020; "O podstawowych pojęciach judaizmu", Warszawa 2015). Stał się autorytetem w...
