Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej Radkiewicz Małgorzata książka

Założeniem książki jest prezentacja różnorodnych głosów twórczych kobiet w kinie, by ukazać podejmowaną przez nie refleksję, a tym samym podkreślić ich obecność i znaczenie w historii myśli filmowej. Kolejne rozdziały poświęcone są przemyśleniom Alice Guy-Blaché, Germaine Dulac, Mai Deren, Laury Mulvey, Trinh T. Minh-ha oraz Alexandry Juhasz, odnoszącym się do własnego dorobku filmowego, jak i do znacznie szerszej problematyki, związanej z określonymi nurtami artystycznymi i intelektualnymi oraz realiami społeczno-kulturowymi. W przywołanych tekstach przewijają się tematy nawiązujące do czterech głównych zagadnień. Pierwsze dotyczy formy filmowej oraz kina jako medium, instytucji, obszaru kultury popularnej, a drugie praktyki reżyserskiej kobiet – używanego przez nie warsztatu, stylu i indywidualnych zainteresowań. W trzecim chodzi o związki omawianej refleksji z feminizmem, postkolonializmem, teorią queer i innymi koncepcjami, które dostarczyły piszącym przydatnych pojęć czy definicji. Natomiast czwarte zagadnienie skupia się na relacji między twórczością kobiet a tradycją kultury wizualnej w jej wymiarze technologicznym i komunikacyjnym, a nie tylko estetycznym.

Każda z zaprezentowanych reżyserek-teoretyczek nieco odmiennie wyjaśnia potrzebę równoczesnego uprawiania twórczości filmowej i pisarskiej. Dla Alice Guy-Blaché zapisywanie wspomnień było sposobem na odniesienie się do epoki pionierskiej, a równocześnie na zaznaczenie w niej swojej obecności jako kreatorki kinowego warsztatu oraz prekursorki w zakresie pracy na planie w wielofunkcyjnej roli metteur en scène. Liczne, różnorodne formy przekazu, używane przez Germaine Dulac pozwalały jej podjąć najważniejsze kwestie dla rozwoju kina jako sztuki oraz artystycznych ruchów awangardowych, w których widziała miejsce na swobodę twórczą, nieskrępowaną wymogami komercji. Maya Deren w swojej książce zastosowała konwencję anagramu, starając się powiązać w całość rozważania na temat sztuki, formy i filmu oraz fascynujących ją zjawisk kulturowych. W dorobku Laury Mulvey przewijają się wątki związane z jej najbardziej znaną koncepcją męskiego władcy spojrzenia, ale też z kwestią ukazywania i problematyzowania doświadczeń kobiet, zwłaszcza aktywnych artystek. Motyw twórczości kobiet powraca w pracach Trinh T. Minh-ha, łączącej wątki postkolonialne i queerowe w refleksji nad tożsamością oraz jej obrazami, zwłaszcza w kontekście doświadczeń migracji i przemieszczenia. Do problematyki tożsamości nawiązuje również Alexandra Juhasz, która w swoich rozważaniach teoretycznych odnosi się do, jak to określa, feministycznej historii mediów (oraz kina amerykańskiego), a także do aktywizmu związanego z AIDS i środowiskiem queerowym.

Równie ważna, co sama twórczość kobiet, jest dla Juhasz jej archiwizacja, pozwalająca stworzyć lub/i podtrzymać więzi międzypokoleniowe oraz przepływ wiedzy i doświadczeń. Włączenie do książki sześciu różnych reżyserek-teoretyczek również jest próbą połączenia przedstawicielek odmiennych generacji, by zaznaczyć ciągłości tradycji uprawiania przez kobiety refleksji o kinie i formie filmowej.

Prof. dr hab. Małgorzata Radkiewicz – filmoznawczyni, pracuje w Instytucie Sztuk Audiowizualnych na Uniwersytecie Jagiellońskim. Zajmuje się kinem współczesnym, problematyką tożsamości kulturowej oraz twórczością kobiet w filmie, fotografii i sztuce. Wyrazem jej zainteresowań są publikacje: „W poszukiwaniu sposobu ekspresji. O filmach Jane Campion i Sally Potter” (2001), „Władczynie spojrzenia. Teoria filmu a praktyka reżyserek i artystek” (2010). Ponadto autorka książek: „Derek Jarman. Portret indywidualisty” (2003), „Młode wilki polskiego kina. Kategoria gender a debiuty lat 90.” (2006) oraz „Oblicza kina queer” (2014). W latach 2015-2018 Koordynatorka projektu badawczego Narodowego Centrum Nauki: „Pionierki z kamerą. Kobiety w kinie i fotografii w Galicji 1896-1945”. Jako stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w roku 2015 prowadziła badania, których efektem jest monografia: „Modernistyki o kinie. Kobiety w polskiej krytyce i publicystyce filmowej 1918-1939” (2016). Członkini Polskiego Towarzystwa Badań nad Filmem i Mediami. Zasiada w Radzie Muzeum Fotografii w Krakowie.

Książka jest dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej oraz przez Miasto Stołeczne Warszawa w ramach projektu Akademia filmu awangardowego.