Wakacyjne Wietrzenie Serwerów! Ponad 5000 tytułów do -65%!

Biografie i wspomnienia

Typ publikacji

Cena

Format

Wydawcy

Sortuj według:
Zyskujące popularność
    Promocja
    okładka Zawał Utwory zebrane. Tom 6, Książka | Miron Białoszewski

    „Złapało mnie w tunelu. Staję, nie pomaga. Wywlekam się schodami na górę, na Marszałkowską. Jeszcze nie rezygnuję z kupowania czapki w domach towarowych, bo chodzę z gołą głową. Koło rotundy PKO rezygnuję. Właściwie już wiem, że muszę zrezygnować natychmiast z wielu rzeczy. Boli niesamowicie za mostkiem. Słabawo. Pot się leje. Ani kroku nie można zrobić, a muszę. [...] Jest 11 rano, 28 listopada. Strach? Pomyślałem, że może tym razem jeszcze nie umrę”. Prezentujemy kolejny pr...

    Promocja
    okładka Trans-Autentyk Nie-czyste formy Brunona Schulza, Książka | Gondowicz Jan

    Bruno Schulz opisał świat dla niego samego miniony, nieobecny i zamknięty. Także i dziś świat, w którym pisał, jest miniony, nieobecny i zamknięty. Czytając Schulza, wkraczamy więc w świat miniony, nieobecny i zamknięty w dwójnasób. Do regionów jego wielkiej herezji, w kresce i słowie, przekradać się więc trzeba sposobem, wypatrując, co przemawia z ich wnętrza. Co podszywa się pod styl epoki, mitologie popularne, poglądy ówczesnej nauki, koncepty filozoficzne. To, co u Schulz...

    Promocja
    okładka Virginia Woolf Opowieść biograficzna, Książka | Viviane Forrester

    Virginia Woolf, czołowa pisarka XX wieku i mentorka współczesnych feministek. Jej życie zainspirowało nagrodzony Oscarem film Godziny z Nicole Kidman w roli pisarki. Viviane Forrester pokazuje tę niezwykłą postać, analizując listy i pamiętniki Virginii oraz jej męża Leonarda. Kreśli portret kobiety, której dotąd nie znaliśmy, obala niektóre mity na jej temat, między innymi o niechęci do dzieci czy o źródle frustracji i depresji, za wszelkie niepowodzenia oskarżając męża Vigi...

    Promocja
    okładka Pele Autobiografia, Książka | Edson Arantes Nascimento

    "Mogę powiedzieć, że jestem człowiekiem szczęśliwym… Ja, który najpierw grałem zwykłą szmacianką, a potem przez wiele lat na najlepszych boiskach w najlepszych klubach, nigdy nie marzyłem, że wzlecę tak wysoko". Pele Pelé– to imię zna cały świat. Najlepszy piłkarz świata, zdobywca rekordowej liczby 1300 goli, w tym 77 bramek podczas 91 meczów dla Brazylii, trzykrotny zdobywca tytułu Mistrza Świata w Piłce Nożnej z reprezentacją Brazylii w latach 1958, 1962 i 1970, człowiek u...

    Promocja
    okładka Druga ojczyzna Polskie dzieci tułacze w Indiach, Książka | Anuradha Bhattacharjee

    Poruszająca historia polskich sierot przygarniętych przez maharadżę o wielkim sercu. Gdy we wrześniu 1939 roku wojska radzieckie wkroczyły do Polski, tysiące obywateli deportowano do obozów pracy przymusowej w ZSRR. W roku 1941 Stalin wydał zgodę, by osierocone polskie dzieci wyjechały ze Związku Radzieckiego. Poruszony ich tragicznym losem Maharadża z Nawanagaru, Jam Saheb Digvijaysinhji, otworzył drzwi swego stanu i w Balachadi, nieopodal swojej letniej rezydencji, stworzył...

    Promocja
    okładka Moj pan i władca, Książka | Durrani Tehmina

    Wstrząsające wyznania żony czołowego polityka Pakistanu przetłumaczone na 36 języków. Szokująca literacka autobiografi a ujawniająca dramat muzułmańskiej kobiety całkowicie podporządkowanej mężowi. Miała wieść spokojne, luksusowe życie u boku swego księcia z „baśni z 1001 nocy”. Zamiast tego przeżyła trzynaście lat piekła… Tehmina Durrani urodziła się we wpływowej pakistańskiej rodzinie. Kształciła się w tej samej szkole co Benazir Bhutt o. Mustafa Khar, jeden z czołowych pol...

    Promocja
    okładka Księżna Izabela Czartoryska, Książka | Katarzyna Maria Bodziachowska

    Niezwykła opowieść o księżnej Izabeli z Flemingów Czartoryskiej, jednej ze sławniejszych dam swojej epoki, muzie artystów, przyjaciółce polityków doby stanisławowskiej, kobiecie silnej, wzbudzającej podziw, ale i liczne kontrowersje. Książka ukazuje jej pasje, kompleksy, budzące zgorszenie romanse, zmagania z przeciwnościami losu, tragedie życiowe, a także jej dwie największe miłości – do dzieci i Ojczyzny. W opowieści tej odnajdujemy także przejmujący obraz chylącej się ku u...

    Promocja
    okładka Mano Chłopiec, który nie wiedział, gdzie jest, Książka | Anja Tuckermann

    11-letni Mano Höllenreiner, niemiecki Cygan, po koszmarze obozów w Auschwitz, Ravensbrück i Sachsenhausen trafia wiosną 1945 roku do Francji. Wiadomo o nim tyle, że ma na imię Mano. On sam nie pamięta, a może nie chce powiedzieć o sobie nic więcej. Nie wie, gdzie jest, nie zna języka, dręczą go obozowe wspomnienia. Boi się, że stracił rodziców i młodszą siostrę. Pomału przywiązuje się do opiekunów, którzy robią, co mogą, by chłopiec mógł wrócić do normalnego życia, szukają je...

    Promocja
    okładka Wspomnienia Zima latem, wiosna jesienią, Książka | Gauck Joachim

    Autobiografia prezydenta Republiki Federalnej Niemiec, jednej z czołowych postaci historii najnowszej. Joachim Gauck, urodzony w 1940 roku w Rostoku, po studiach teologicznych pracował przez wiele lat jako pastor ewangelicki. Już za młodu był w opozycji wobec socjalizmu i dyktatury w NRD. Z wielkim oddaniem zaangażował się w działalność na rzecz praw obywatelskich w okresie pokojowej rewolucji w NRD, został Pierwszym Pełnomocnikiem Federalnym ds. Akt Stasi i odegrał ważną rol...

    Promocja
    okładka Wspomnienia, Książka | Nowotny Bogumił

    „Wspomnienia” admirała Bogumiła Nowotnego odkrywają bez wątpienia nieznane dotąd obszary, dotyczące zarówno dziejów naszej marynarki, jak i życia pierwszego dowódcy Polskiej Marynarki Wojennej po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w wyniku I wojny światowej. Nowotny pisze o Szkole Aspirantów morskich w Fiume, o podróży po Rosji i pobycie w Pekinie, o walce podczas I wojny światowej na pokładzie kontrtorpedowca Scharfschütze, o początkach polskiej marynarki i planach zajęc...

    Promocja
    okładka Zawodowiec, Książka | Andrzej Bober, Beata Modrzejewska

    Chciał być dziennikarzem. Został nim. A potem? Pił wino z Marszałkiem Broz Tito. W „Życiu Warszawy” opisywał wielkie budowy socjalizmu. Był z wizytą u geniusza Karpat Nikolae Caucescu i widział jak Edward Gierek pieli grządki. Balangował z „warszawką” w latach 60. Demaskował gigantomanię następnej dekady w programie „Listy o gospodarce”. W stanie wojennym handlował sztuczną biżuterią. Na maszynie produkującej nalepki na tanie wino, wydrukował 200 tys. egzemplarzy „Archipelagu...

    Promocja
    okładka Spotkać Iwaszkiewicza Nie-biografia, Książka | Anna Król

    Książka zapowiada i komentuje wydarzenia festiwalowe poświęcone pisarzowi. O stosunku do biografii „wielkiego Iwaszkiewicza” piszą m.in. biograf autora Radosław Romaniuk oraz jego prawnuczka Ludwika Włodek. Czym był „zestaw zdrowotny”, co oznaczało w męskim języku „idziemy się przejść” i gdzie szukać zagubionej legitymacji poselskiej? „Spotkać Iwaszkiewicza. Nie-biografia” to sześć osobistych esejów oraz wywiady: z córką Marią Iwaszkiewicz, Wiesławem Kępińskim, przybranym s...

    Promocja
    okładka LeBron James Król jest tylko jeden?, Książka | Marcin Harasimowicz

    Zarobił 100 milionów dolarów, zanim zdążył oddać pierwszy rzut w NBA. Żadnemu debiutowi w historii sportu nie towarzyszyły tak wyśrubowane do maksimum oczekiwania. On jednak poradził sobie z tą prawie niemożliwą do udźwignięcia presją. Dziś ma na swoim koncie już dwa mistrzowskie pierścienie, poprawia kolejne rekordy nie do pobicia i należy do trójki najlepiej rozpoznawalnych sportowców świata. Ale jego droga na szczyt nie była usłana różami: dzieciństwo w slumsach, trudne l...

    Promocja
    okładka Póki śmierć nas nie rozłączy, Książka | Paulina Sarnowska

    Dziesięć par i dziesięć historii, które pokazują, jak różne mogą być oblicza miłości. Poczynając od słynnego trójkąta starożytności skupionego wokół Kleopatry, autor prowadzi nas przez wieki aż do czasów współczesnych. Opisuje życie uczuciowe słynnych władców, polityków, artystów i ukochanych przez nich kobiet. Przedstawione tu pary, mimo trudów, kryzysów i najrozmaitszych zawirowań potrafiły pozostać ze sobą dopóty, dopóki nie rozłączyła ich śmierć. Ich historie wzruszają, a...

    Promocja
    okładka Karski Opowieść biograficzna, Książka | Korczak Jerzy

    Dramatyczne losy emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego, który próbował powstrzymać Holokaust. Niezwykła historia życia Jana Karskiego – którego amerykański magazyn „Newsweek” zaliczył do stu najwybitniejszych postaci XX wieku – przypomniana została dzięki kontrowersyjnej książce Yannicka Haenela oraz nie mniej kontrowersyjnemu filmowi Shoah Claude'a Lanzmanna. Karski był, obok Jana Nowaka Jeziorańskiego, jednym z najważniejszych kurierów w czasie drugiej wojny światowej....

    Promocja
    okładka Homobiografie, Książka | Krzysztof Tomasik

    Najważniejsze nazwiska polskiej kultury pokazane z nieznanej strony, która ma niewiele wspólnego z opowieścią znaną ze szkoły. Nie na postumencie, ale prywatnie, z uwzględnieniem ludzkich dylematów. Nowe wydanie Homobiografii przynosi uzupełnienie życiorysów, ale także prezentację kolejnych postaci. Całość to opowieść o środowisku literackim w czasach, gdy homoseksualizm był tabu. Życie najbardziej znanych twórców polskich XIX i XX wieku jest tak naprawdę nieznane. Zdanie...

    Promocja
    okładka Ksiądz Hugo Kołłątaj Wybitny mąż stanu, więzień i poeta, Książka | Piotr Żbikowski, Lucyna Żbikowska

    [...] podjęcie tematu kołłątajowskiego po ponad dwudziestu latach od ukazania się publikacji Profesora Piotra Żbikowskiego dotyczących księdza podkanclerzego wydaje się ze wszech miar słuszne. Inicjatywa Lucyny Żbikowskiej jest niezwykle cenna, nie tylko dla pamięci o Hugonie Kołłątaju, ale i dla kształtowania świadomości narodowej, pozbawionej fałszu i nieprawdziwych założeń. Jednocześnie zamierzony projekt pokazuje, co tak naprawdę powinniśmy odczytywać z myśli tego męża st...

    Promocja
    okładka Dziennik Himalajski i inne pisma Jakuba Bujaka, Książka | Bujak-Lenczowska Magdalena

    Latem 1939 roku, tuż przed wybuchem II wojny światowej, została zorganizowana Pierwsza Polska Wyprawa Himalajska. Celem była święta góra Hindusów ? Nanda Devi East. Dnia 2 lipca szczyt zdobyło dwóch członków ekspedycji ? Jakub Bujak i Janusz Klarner. W dalszej części wyprawy, podczas zdobywania szczytu Tirsuli, dwóch pozostałych jej uczestników, Adam Karpiński i Stefan Bernadzikiewicz, zginęli przysypani lawiną. Zdobycie Nanda Devi East w 1939 roku było wielkim wyczynem, ówcz...

    Promocja
    okładka Oślepiona, Książka | Tina Nash

    Szokująca historia prawdziwa niewyobrażalnej przemocy domowej i dramatu okaleczonej matki opisana w bestsellerowej autobiografii. Historia, która wstrząsnęła Wielką Brytanią i odbiła się szerokim echem w mediach na świecie – również w Polsce pisała o niej prasa. Kiedy w roku 1999 dziewiętnastoletnia Tina poznała Shane’a, koleżanka ostrzegła ją, że jest niebezpieczny. Lecz gdy spotyka go dziesięć lat później, widzi w nim przede wszystkim mężczyznę, w którego silnych ramionach...

    Promocja
    okładka Krzyk o ratunek, Książka | Casey Watson

    Szokująca, trzymająca w napięciu jak mistrzowski thriller historia okrutnie skrzywdzonej pięknej dwunastolatki Casey Watson jak Cathy Glass opiekuje się najbardziej skrzywdzonymi przez najbliższych dziećmi. Prowadzi dom zastępczy dla dzieci z największymi problemami psychologicznymi i wychowawczymi. Takich, z którymi nikt już nie mógł sobie poradzić. A potem – jak Cathy Glass – opisuje ich historie: jeszcze bardziej tajemnicze, jeszcze bardziej drastyczne i przejmujące. I ...

    Promocja
    okładka Próba nadziei, Książka | Beatrice Saubin

    Bestsellerowa wydana w 21 krajach autobiografia Francuzki aresztowanej za przemyt narkotyków i skazanej na śmierć. W malezyjskim więzieniu spędziła dziesięć lat. Karę śmierci zamieniono na dożywocie na skutek protestów światowych elit intelektualnych i kulturalnych. Dwudziestoletnia Francuzka zakochana bez pamięci… Był przystojny i bogaty. I wysłał ją na śmierć… Sąd zarządza, aby oskarżoną Béatrice Saubin przewieziono z sali rozpraw do więzienia, a stamtąd na miejsce egzekuc...

    Promocja
    okładka Monty Python Autobiografia według Monty Pythona, Książka | Python Monty

    Oto oficjalna, najpełniejsza, rzęsista, absolutnie-odmienna-od-czegokolwiek-dotąd autobiografia Pythonów. Ponad czterdzieści lat temu pięciu Brytyjczyków – plus jeden kuriozalny Amerykanin – zmieniło zasady komedii telewizyjnej. Pewnego późnego wieczoru w 1969 roku LATAJĄCY CYRK MONTY PYTHONA, nieprzewidywalny, niespodziewany półgodzinny program, wypełniony skeczami, bredniami i filmami animowanymi, zadebiutował na antenie BBC. Od tego momentu świat już nie był taki jak prz...

    Promocja
    okładka Henryk VIII, Książka | Hackett Francis

    Wśród biografistyki literackiej książka o Henryku VIII wyróżnia się maestrią języka, potoczystością stylu i pasją w relacjonowaniu historii. Pisze autor o swojej metodzie: „Chciałbym zaznaczyć, że nie wymyślałem dialogów. Dzięki zdumiewająco kompletnej korespondencji dyplomatycznej [przeszło dwadzieścia tysięcy gęsto zadrukowanych stronic] mogłem się trzymać dokumentów, a mimo to przytaczać bezpośrednie rozmowy. [...] Źródła są tak bogate, że prawie niemożliwe do wyczerpania ...

    Promocja
    okładka Dziedzicząc miłość Część I. Mały człowiek w czasie wielkiej wojny, Książka | Edward Piega

    Książka – świadectwo. Książka – wspomnienie. Książka – testament. Wojna zarejestrowana oczami dziesięcioletniego Krzysia, który – osierocony przez rodziców i odłączony od dalszej rodziny – tuła się i pracuje na utrzymanie, by przetrwać wśród obcych. Walcząc o życie chłopiec zagrzebie się w gnijących odpadkach w trakcie łapanki po zamachu na Kutscherę, ucieknie sprzed lufy celującego w jego czoło gestapowca, zostanie nieświadomym swej roli kurierem wielokrotnie przekraczając...

Co znajdziesz w kategorii: Biografie i wspomnienia

Co to jest książka biograficzna?

Książki biograficzne to dzieła opisujące życie, karierę, osiągnięcia jakiejś znanej postaci lub popularnej osoby, na przykład muzyka, polityka czy sportowca. Niektóre z tych tytułów są fabularyzowane, inne nie. W przeciwieństwie do autobiografii, ebooki biograficzne napisane są z perspektywy osoby trzeciej, opisującej daną postać. Z kolei autobiografie to historie tworzone przez same osoby w nich opisywane - znajdziecie w nich zatem wiele osobistych opowieści oraz pierwszoosobową formę narracji. Czasami biografie skupiają się na osobach lub wydarzeniach kontrowersyjnych - innym razem na tych najbardziej cenionych i lubianych. Sensację wywołał na przykład debiut literacki Jennette McCurdy, “Cieszę się, że moja mama umarła”. Ten pełen emocji zapis zmagań z toksyczną matką, zaburzeniami odżywiania i uzależnieniami jednej z najbardziej znanych współczesnych amerykańskich dziecięcych aktorek. Nie zawsze jednak biografie lub autobiografie opierają się na tak trudnych zwierzeniach i wspomnieniach.

Z czego składa się biografia?

Jakie elementy składają się na ciekawe biografie? Przede wszystkim wciągająca, często wielowątkowa historia odmalowująca obraz człowieka z krwi i kości - z jego radościami i smutkami, problemami i sukcesami. Często dzieła te opierają się na wspomnieniach - czy to samej opisywanej osoby, czy jej przyjaciół, znajomych, rodziny, bliskich. Dzięki temu otrzymujemy w miarę możliwości jak najbardziej pełny obraz życia, do którego poznania zostajemy zaproszeni. Nierzadko dzięki temu poznajemy inne, czasem zaskakujące oblicze danej osoby, odmienne od tego, co znamy z mediów czy opinii społecznej. Najlepsze książki biograficzne często opierają się na sytuacjach, które są czytelnikom zupełnie nieznane lub niewyobrażalne. Tak dzieje się na przykład w wypadku tytułu “ Czesałam ciepłe króliki. Rozmowa z Alicją Gawlikowską-Świerczyńską” Dariusza Zaborka. Ta lekarka i więźniarka obozu w Ravensbrück opowiada historię o niesamowitym optymizmie, który udało się jej utrzymać nawet pomimo tragicznych warunków obozu koncentracyjnego. W wieku 92 lat zdecydowała się opowiedzieć Zaborkowi o swoim życiu, dzięki czemu otrzymujemy poruszający obraz o życiu silnej, odważnej i niezależnej kobiety. Ebook z tym wywiadem znajdziecie na Woblink w formatach epub, mobi lub pdf.

Jakie są rodzaje ebooków biograficznych?

Na Woblink znajdziecie wiele różnych rodzajów biografii literackich skupiających się na osobach o różnych zawodach, pochodzeniu czy żyjących w zupełnie odmiennych od dzisiejszych warunkach. Wiele tego typu dzieł odmalowuje portrety artystów i twórców. W tej grupie znajdziecie chociażby historię życia Kory zatytułowaną “Się żyje. Kora. Biografia” napisaną przez Katarzynę Kubisiowską. Z kolei autobiograficzna “My Love Story. Autobiografia” została spisana przez samą Tinę Turner. Nie tylko ta wielka piosenkarka wzięła sprawy w swoje ręce, gdy przyszło do opowiedzenia historii swojego życia. Taką drogą poszli także Dave Grohl, muzyk, lider zespołu Foo Fighters, w swojej książce “The Storyteller. Moje historie. Opowieści o życiu i muzyce” czy Woody Allen w “A propos niczego. Autobiografia”. Specyficzny rodzaj autobiografii przedstawił w swoim dziele “Tysiąc lat radości i trosk. Wspomnienia” chiński artysta Ai Weiwei, przeplatając własne doświadczenia i wspomnienia z historią swojego ojca oraz kontekstem przemian, jakie miały miejsce w Chinach w ciągu kilku ostatnich dekad. Ciekawą perspektywę biografii artysty proponuje także Natalia Budzyńska w swoim dziele “Witkiewicz, ojciec Witkacego”. Opisuje ona bowiem życie znanego malarza, krytyka sztuki oraz pisarza, ojca Witkacego, twórcy architektonicznego stylu zakopiańskiego, o którym czasem zapomina się, mówiąc głównie o jego synu. Wśród ważnych biografii polskich artystów znajdziecie także książkę Moniki Śliwińskiej “Wyspiański. Dopóki starczy życia”. Dzięki danym zebranym w archiwach, rodzinnych dokumentach, listach i pamiętnikach Śliwińskiej udaje się zrekonstruować mało znanego, prywatnego Wyspiańskiego, który ściga się z własną śmiercią, najbardziej intymne wiersze pisze o żonie i gorączkowo szuka sposobu, by dostąpić artystycznego spełnienia i nieśmiertelności. Cennym źródłem wiedzy są także biografie świętych (hagiografie). Dotyczą one zarówno postaci historycznych (na przykład “Ignacy Loyola. Sam i na piechotę”), jak i współczesnych (jak “Siostra Faustyna. Biografia świętej”). Wiele z nich dotyczy także świętych papieży, w tym Jana Pawła II - tutaj znajdziecie chociażby “Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata” o. Macieja Zięby lub “Niezapomniany. Jan Paweł II we wspomnieniach przyjaciół i współpracowników” Włodzimierza Rędziocha. Te i wiele innych biografii oraz autobiografii znajdziecie na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).

Najlepsze książki biograficzne i autobiograficzne

Wiele popularnych biografii i autobiografii opowiada historie osób rozpoznawalnych na całym świecie, odkrywając nieznane lub przemilczane wcześniej elementy ich życia. Biografie sławnych ludzi zawierają w sobie także między innymi najciekawsze biografie sportowców, polityków, pisarzy czy muzyków. Znajdziecie tu na przykład ebooka “Ten drugi”, opowieść o księciu Harrym. Wcześniej ukrywane wydarzenia i okoliczności zawiera w sobie także na przykład biografia aktora Matthew Perry'ego , znanego głównie z roli Chandlera w serialu “Przyjaciele”. Jego “ Przyjaciele, kochankowie i ta Wielka Straszna Rzecz”, choć pełne charakterystycznego dla niego humoru, opowiada o trudnej walce z chorobą i nałogami, najciemniejszych momentach życia i najważniejszych, prawdziwych przyjaciołach. Swoją autobiografię, w której wyjaśnia wiele wcześniejszych kontrowersji i ujawnia nieznane dotąd fakty, stworzyła także Pamela Anderson w “Love, Pamela. Autobiografia”. Poznać możecie także życie innych aktorów - Matthew McConaughey’a w książce “Zielone światła” czy Toma Feltona w “Po drugiej stronie różdżki”. Michał Rusinek, przez wiele lat sekretarz Wisławy Szymborskiej, opowiada o tej wybitnej poetce w swoim “Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej”. David Gardner napisał biografię jednego z najbardziej znanych współcześnie amerykańskich aktorów zatytułowaną “ Tom Hanks. Enigma”. Nie tylko artyści są jednak podmiotami książek biograficznych. Jedna z najbardziej głośnych swego czasu pozycji dotyczy współtwórcy sukcesu firmy Apple - to “Steve Jobs” Waltera Andersona. Znaną autobiografię napisała także Michelle Obama - jej “ Becoming. Moja historia” to pełne szczerości i humoru wspomnienia byłej Pierwszej Damy Stanów Zjednoczonych. O swoich przodkach pisała z kolei znana dziennikarka Oriana Fallaci. “Kapelusz cały w czereśniach” to epicka historia jej własnych przodków, pełna miłości, zdrady, namiętności i niespokojnego ducha, artystów, chłopów, buntowników, bohaterów i tchórzy, a przy tym literacki hołd dziennikarki dla jej rodzinnych Włoch i Florencji. Te i wiele innych tytułów biograficznych odsłaniających życie znanych i mniej znanych osób z Polski i świata, czeka na Was na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).