Manfred Lurker (1928–1990) był znanym w świecie niemieckim badaczem symboli, inicjatorem ukazującej się do dziś serii rejestrującej bibliografię pism o symbolice i mitologii, a także założycielem kilku towarzystw naukowych badających tę dziedzinę. Wśród książek i leksykonów Lurkera „Przesłanie symboli” jest najpóźniejsze (1990) i najbardziej syntetyczne. Jest to bogato ilustrowana historia semantyki podstawowych pojęć symbolicznych. Autor sytuuje symbol na tle innych porównyw...
Nie jest to systematyczny wykład historii różnych religii, lecz imponująca bogactwem materiału prezentacja "faktów religijnych", czyli tego, z czego składa się sfera sacrum jako odróżniona od sfery profanum. Eliade zestawia i charakteryzuje "hierofanie", miejsca, w których przejawia się świętość, odnajdując je w najróżniejszych dziedzinach ludzkiego życia i rozmaitych obszarach przyrody.
Autor diagnozuje dziejową sytuację człowieka w dobie cywilizacji technicznej i dominacji "ontoteologii". Zajmuje stanowisko w kwestii miejsca i roli metafizyki w ludzkim myśleniu, wypowiada się o "Bogu filozofów" odległym od "boskiego Boga". Do Boga filozofów człowiek "ani nie może się modlić, ani mu się ofiarować", "padać w trwodze na kolana", "muzykować ani tańczyć". Postulując "bezbożne myślenie", porzucenie ontoteologii i powrót w "istotę metafizyki", Heidegger wypowiada ...
Mineke Schipper (ur. 1938), wybitna holenderska badaczka światowych literatur w kontekście ich ludowych i mitycznych źródeł, w tej książce zebrała niemal z całego świata opowieści o pochodzeniu pierwszych ludzi. Zestawiła je i uporządkowała, by pokazać, jak zdumiewająco podobne są mity i historie nawet tych kultur, które nigdy nie miały ze sobą styczności. Wiele z nich ma swojego Adama i swoją Ewę, niebo i raj początku. Nieustannie powtarza się upadek i wygnanie w świat pracy...
Roger Scruton (ur. 1944) to znany angielski pisarz, a także okresowy akademik. Karierę uniwersytecką utrudnił mu jego konserwatyzm, on sam zaś wiódł „burzliwe” jak na akademika życie: czasem w mieście, czasem w wiejskiej głuszy, to w Anglii, to w USA. Ma też zasługi dla naszej części Europy, bo w latach 80. XX wieku wspomagał w Czechach dysydentów do czasu, aż został stamtąd wydalony. Po części o tym wszystkim jest ta książka, ale tylko marginalnie, bo przede wszystkim jest o...
Fragmenty…, odniosły po ukazaniu się w 1977 roku niezwykły sukces rynkowy. Niezwykły i zaskakujący, bo to zakorzenione i w semiologii, i w literaturze dzieło profesora College de France Rolanda Barthes’a (1915–1980) stanowi niejakie wyzwanie wobec intelektu czytelnika. Zarazem jednak urzeknie go świeżością mówienia o sprawach miłości istotnych dla każdego. Patronem jest Goethe między innymi z tego powodu, że autor Cierpień młodego Wertera, wokół których krąży myśl Fragmentów…...
Michael Walzer (ur. 1935), wybitny amerykański filozof społeczny, temat swojej książki mógł zaczerpnąć z własnej historii urodzonego już w Nowym Jorku potomka europejskich imigrantów żydowskich. Zaliczany jest do komunitarian, czyli liberałów rozumiejących wolność nie formalnie i egalitarnie, lecz w jej wspólnotowych uwarunkowaniach. Wolności towarzyszy tolerancja – drugi czynnik definiujący liberalizm. Niniejsza książka mówi raczej o polityce tolerancji, jej praktyce (tolera...
Gershom Scholem (1897–1982) był i pozostaje najwybitniejszym współczesnym historykiem judaizmu. Urodzony w Berlinie, wyemigrował do Palestyny jeszcze w międzywojniu, przed powstaniem państwa Izrael i osiadł tam na resztę życia. Zajmował się przede wszystkim mistyką żydowską i z tej właśnie perspektywy przedstawia w niniejszych wykładach z przełomu lat 50. i 60. XX wieku podstawowe pojęcia judaizmu, takie jak Bóg, stworzenie, objawienie, tradycja i zbawienie. Wydobywa związki ...
Slavoj Žižek (ur. 1949), słoweński filozof społeczny, światowej sławy enfant terrible antykapitalizmu, rozmawia tu z Koreańczykami (południowymi, nie północnymi, aż tak lewicowy nie jest). Z tej książki-wywiadu opublikowanej jesienią 2013 roku można się dowiedzieć, co Žižek myśli o podstawowych kwestiach dzisiejszego świata: polityce jako takiej, ponowoczesności, demokracji, przemocy i rewolucji. Można też poznać jego wizję walki z niesprawiedliwościami tego świata. Nowe, lep...
To dzieło wydane w Pradze (1939) już po śmierci Edmunda Husserla (1859–1938), niemieckiego filozofa, twórcy fenomenologii, miało dość niezwykłą historię. Powstawało długo i ostateczną redakcję uzyskało po 1935 roku, ale na rynku wydawniczym zagościło na krótko, jako że wskutek zajęcia Czechosłowacji przez Niemcy wydawnictwo zostało zamknięte tuż po wydrukowaniu nakładu. Nakład zaś poszedł na przemiał z wyjątkiem 200 egzemplarzy przemyconych do Anglii, gdzie je potem sprzedawa...
Linda Zimmermann, amerykańska autorka ponad 20 książek popularnonaukowych, uzyskała wykształcenie w dziedzinie chemii i anglistyki, czym dobrze przygotowała się do swojej pasji pisarskiej. Niniejsza książka uzyskała „srebrny medal za poczucie humoru” przyznany przez Independent Publisher’s Awards, jedną z najstarszych i najbardziej cenionych amerykańskich nagród. Istotnie, jest to książka lekko i z humorem traktująca o sprawie bardzo poważnej – o „złej nauce”. Nauka jest zła,...
Płodny niemiecki autor filozoficznych i literackich biografii i monografii Rüdiger Safrański (ur. 1945) podejmuje tu śmiały zamiar opisania zła jako neodłącznego atrybutu wolności. W tym obszernym historyczno-filozoficznym eseju, a zarazem wykładzie autor przebiega etapy dziejów ludzkiej myśli, na których można uchwycić węzłowe momenty pojmowania zła – od pradawnych mitów poprzez między innymi starożytnych, Augustyna czy idealizm niemiecki po Hitlera i egzystencjalizm. Doświa...
Politolog Robert Dahl z racji wieku (ur. 1915) i dokonań należy do najważniejszych postaci amerykańskich nauk politycznych. W 1940 roku obronił doktorat na Uniwersytecie Yale i po przerwie na służbę frontową w Europie od 1946 roku pozostawał związany z tą uczelnią przez resztę akademickiej kariery. Pracował nad teorią i empirią demokracji, a niniejszy tom przedstawia (często w formie dialogu z krytykami) jego kluczową koncepcję „poliarchii” – dominującej dziś formy rządów zbl...
Holenderski historyk psychologii Douwe Draaisma (ur. 1953) zajmuje swoim pisarstwem szczególne miejsce między nauką, jej popularyzacją i literaturą. Uprawia właśnie „pisarstwo”, głęboką eseistykę dotyczącą kwestii istotnych zarówno dla nauki, jak i dla zwykłego człowieka. W „Księdze…” podejmuje efektowną dialektykę pamiętania i zapominania, wydobywa jej paradoksy i zwalcza stereotypy. Przypomina zapominanie, o którym zapomnieliśmy, troszcząc się o pamięć. Tymczasem nie byłoby...
Muzeum jest nie tylko miejscem gromadzenia i ochrony dzieł sztuki, lecz również obszarem, w którym dochodzi do podstawowego dla kultury konfliktu między nostalgią czasu zapamiętanego a dynamiką popychającą nas ku przyszłości. Muzeum jest kwintesencją czasu przyszłego - tu rozgrywa się zasadnicze pytanie o kształt publicznego zarządzania kulturą. Europejskie instytucje kultury niechętnie rozstają się z przywiązaniem do dominowania na rynku sztuki. W wielu narodowych galeriach ...
Dziś nad śmiercią zapadło milczenie. Konstatacja tego faktu skłoniła Philippe’a Ariesa (1914–1984) do napisania swego opus magnum. Aries, jeden z najwybitniejszych historyków francuskich w XX wieku, autor m.in. słynnej Historii dzieciństwa (Paris 1960; wyd. pol. Warszawa 2010), opisuje w swojej monografii (1977) stosunek człowieka do śmierci w ciągu ostatniego tysiąclecia. Wraz z rosnącą prywatyzacją i indywidualizacją ludzkiego życia śmierć przestaje być czymś „wspólnym”, bl...
Philippe Aries (1914-1984), jeden z najwybitniejszych w XX wieku francuskich mediewistów, był "odkrywcą dziecka" jako tematu badań historycznych. Niniejsza książka, opublikowana w 1960 roku, stanowi właśnie pionierskie dzieło w tej dziedzinie, kanon, do którego nadal odwołują się zarówno historycy, jak i socjologowie. Dzieciństwo bowiem, jak wynika z badań autora, nie jest "naturalną" formą biologiczną, lecz konstrukcją społeczną dość nie-dawnego pochodzenia. Średniowiecze ni...
Książka pozwala zapoznać się pokrótce z głównymi ideami ogromnego dzieła Eliadego. Jest to wprowadzenie do historii religii, które dla zwięzłości pomija kontekst kulturowo-historyczny. W zamian licznymi przykładami ze wszystkich stron świata i ze wszystkich epok ilustruje stworzoną przez Eliadego koncepcję religii i jej miejsca w ludzkim świecie.
Johan Huizinga (1872-1945), z wykształcenia orientalista, przez dziesiątki lat profesor historii kultury na uniwersytecie w Lejdzie (Holandia), jest szeroko znany w świecie jako autor dwóch przede wszystkim dzieł: Jesień średniowiecza (1919) i właśnie Homo ludens. Ta ostatnia książka, choć opublikowana w 1938 roku, do dziś fascynuje historyków i filozofów kultury świeżością i odkrywczością spojrzenia, czego dowodem jest nowa dziedzina badawcza zainicjowana pod koniec XX wieku...
Książka pokazuje, jak wynalazek techniczny przeistoczył się w możliwość artystyczną. Ewolucja medium rozważana jest w kontekście najważniejszych tematów fotografii: dokumentu, portretu, aktu oraz w odniesieniu do fotografii prasowej, amatorskiej i eksperymentalnej, również w kontekście fotografii-sztuki.
Stopień zero pisania był debiutem książkowym (1953) francuskiego pisarza i semiologa Rolanda Barthes'a (1915-1980), ale stanowi do dziś jeden z fundamentów współczesnej humanistyki. Autor datuje początek literatury jako "przedmiotu" na połowę XIX wieku, kiedy to pisarstwo, wcześniej służące jakimś celom, językowo przezroczyste, stało się właśnie sprawą języka. "Pisanie" jest więc pojęciem szerszym niż "literatura". Barthes szkicuje w tym eseju jego zwięzłą historię, a także s...
To dzieło nader interesujące i pobudzające do myślenia. Gdyby potraktować je tylko jako historyczny opis Francji XVIII wieku, trzeba byłoby uznać je oczywiście za przestarzałe, ponieważ od czasów Tocqueville'a ukazało się wiele prac bardziej gruntownych i wykorzystujących nieporównanie bogatsze źródła. Jeśli dzieło pozostaje ciągle niezwykle wartościowe, to ze względu na swoja warstwę, by tak rzec, filozoficzna czy socjologiczne), w szczególności zaś ze względu na swoja tezę ...
Georges Vigarello (ur. 1941) kontynuuje dziś zainicjowane przez wcześniejszych francuskich historyków badania nad życiem codziennym w dziejach. Vigarella można by nazwać historykiem ciała - pięknego i upiększanego, zdrowego i chorego, czystego i brudnego. I właśnie ciałem zbrukanym zajmuje się on w tym studium o gwałcie i stosunku prawa do niego w epoce nowożytnej i współczesnej. Stosunek ten okazuje się wyrazem szerszych kwestii moralno-obyczajowych determinujących dawne spo...
