Biografie i wspomnienia

Typ publikacji

Cena

Format

Wydawcy

Sortuj według:
Zyskujące popularność
    Promocja
    okładka Być jak Caravaggio, Audiobook | Tony Tetro, Giampiero Ambrosi

    SEX, DRUGS & CARAVAGGIO – HISTORIA JEDNEGO Z NAJLEPSZYCH FAŁSZERZY DZIEŁ SZTUKI „Tylko sztuka nas nie oszuka, ale Tony Tetro już tak. Dlaczego Dali nie mógł namalować homarów w 1950 roku, dlaczego fałszerstwo jest jak łamigłówka, dlaczego Picasso jest trudniejszy niż Caravaggio, jak działają mechanizmy rynku sztuki, a do tego dużo smaczków z historii sztuki – to wszystko jest w fascynującej książce o „księciu fałszywek”, lekturze obowiązkowej i dla miłośników malarstwa, i dl...

    Promocja
    okładka Prawdziwa historia Królowej Życia. Dagmara Kaźmierska, Audiobook | Dagmara Kaźmierska

    Czyta Dagmara Kaźmierska- Królowa Życia, autorka wspomnień! "Prawdziwa historia Królowej Życia" to autobiografia jednej z najbardziej rozpoznawalnych bohaterek programu “Królowe życia” - Dagmary Kaźmierskiej. Influencerka zdradzi kuluary swej drogi na szczyt, opowie o latach dzieciństwa oraz kulisach nagrywania znanego w całej Polsce dokumentu. Ponadto autorka poruszy temat trudności w utrzymaniu relacji i odpowie na pytanie, czy miłość przetrwa wszystko. Kaźmierska w swoje...

    PromocjaNowość
    okładka Ciała, Audiobook | Annie Ernaux

    Jak oddać paraliżujący strach towarzyszący niechcianej ciąży i potajemnej aborcji? Jak opisać nastoletni seks, który bywa źródłem wolności, ale i upokorzenia? I jak sportretować rozkoszną władzę nad młodszym o trzydzieści lat kochankiem? „Liczy się nie to, co się zdarza, lecz to, co robimy z tym, co się zdarzyło” ­– to zdanie staje się motywem przewodnim zbioru. Dokonując wiwisekcji wspomnień, Ernaux odważnie opisuje sprawy seksu, pożądania i kobiecości. Lawiruje między obr...

    Promocja
    okładka Udręka i ekstaza, Audiobook | Irving Stone

    Audiobook w wersji pełnej. Michał Anioł to jeden z najbardziej znanych i rozpoznawanych twórców nie tylko renesansu ale i artystów w ogóle. Malarz, rzeźbiarz i architekt przez swoje długie i ciekawe życie tworzył z nadludzką pasją, zrozumiałą tylko dla wielkich mistrzów. Autor tej zbeletryzowanej biografii prowadzi nas przez pracowanie, w których uczył się Michał Anioł, zapoznaje nas z najważniejszymi ludźmi epoki, a także pokazuje nam genezę i pasję tworzenia dzieł Buonarrot...

    Promocja
    okładka Pasja życia, Audiobook | Irving Stone

    Audiobook w wersji pełnej. Historia wyjątkowego człowieka Vincenta van Gogha, którą maluje Stone to pełna pasji, bólu i cierpienia droga artysty niezrozumiałego przez ówczesny świat. Autor „Słoneczników” przedstawia się nam jako postać pełna determinacji twórczej, bezwzględności artystycznej ale przy tym, także jako człowiek o dobrym i wrażliwym sercu. Żywy i plastyczny język, świetna narracja i sprawnie opowiedziana historia - to tylko kilka z wielu powodów, dlaczego warto ...

    PromocjaNowość
    okładka Pastwisko Jak przeszłość, strach i bezwład rządzą polskim Kościołem, Książka | Ignacy Dudkiewicz

    KTO i CO RZĄDZI KOŚCIOŁEM W POLSCE – OPOWIEŚĆ Z WNĘTRZA SYSTEMU „To opowieść o ludziach, którzy robią rzeczy podłe, ale też o ludziach, którzy robią rzeczy wspaniałe lub się podłości przeciwstawiają. O ludziach, którzy próbują odnaleźć się w niełatwej sytuacji funkcjonowania w systemie, którego kształtu nie akceptują, ale też o tych, którzy system utrwalają i bronią jak niepodległości. O ludziach niszczących i niszczonych. Będzie to opowieść o samym systemie: zasadach, przej...

    Promocja
    okładka Wiara. Autobiografia, Audiobook | Michał Witkowski

    TYLKO WITKOWSKI MÓGŁ NAPISAĆ TAKĄ AUTOBIOGRAFIĘ! Po koronki na suknię ślubną moja mama z babcią pojechały do NRD. W Polsce nigdzie nie można było ich dostać. – I gdzie teraz jest ta suknia, mamo? – No przecież ty polazłeś w niej kiedyś na imprezę do jakiegoś klubu gejowskiego i tyle ją widziałam… – No może po prostu nie dało się jej już doprać… Tej sukni nie ma i nigdy już nie będzie. Prawdopodobnie wracając z owej dyskoteki, pijany, zataczałem się w niej, dotąd nieskal...

    Promocja
    okładka Sztuka zwycięstwa. Wspomnienia twórcy NIKE, Audiobook | Phil Knight

    Bestsellerowe wspomnienia twórcy NIKE. Firmy Nike nie trzeba nikomu przedstawiać - to jeden z najpotężniejszych graczy na rynku odzieży, obuwia i sprzętu sportowego, z roczną sprzedażą rzędu 30 miliardów dolarów. Nie każdy jednak wie, kim jest Phil Knight - człowiek, który stworzył tę markę za garść dolarów pożyczonych od ojca, a potem przez dziesięciolecia kształtował jej potęgę. Jego wspomnienia są fascynującą podróżą w czasie i zaskakująco szczerą, intymną opowieścią o t...

    Promocja
    okładka Zbrojny pies, czyli zestaw plotek, Audiobook | Kobyliński Szymon

    Zbiór wspomnień i anegdot Wielkiego Gawędziarza, jak zwykło się mawiać o Szymonie Kobylińskim. Grafik, historyk i satyryk, ale przede wszystkim dusza towarzystwa i człowiek, który pasjonująco potrafi opowiadać niemal o wszystkim i to długimi godzinami. Tym razem Kobyliński zabiera nas w międzywojnie, do czasów swojej młodości. W audiobooku usłyszymy opowieści o rodzinie autora, malarskich pasjach jego rodziców i jego samego, spotkamy osoby doskonale znane z historii i literat...

    Promocja
    okładka Dziewczyna w spektrum, Audiobook | Ewa Furgał

    Ewa Furgał napisała szczerą i poruszająca książkę opisującą świat dziewczyny w spektrum autyzmu. Jeszcze do niedawna spektrum autyzmu było uważane, za "męskie" zaburzenie. Statystyki sugerowały, że taka diagnoza dotyczy niewielu kobiet. Jednak w pewnym momencie, coraz częściej zaczęły o sobie mówić - dziewczyny, kobiety. Badacze i diagności zaczęli przyglądać się coraz dokładniej temu, jak wygląda spektrum autyzmu u kobiet. Diagnostyka zaczęła się zmieniać uwzględniając równi...

    Promocja
    okładka Bliscy, Audiobook | Annie Ernaux

    Czy da się uciec od swojego pochodzenia? Jak pragnienie awansu społecznego wpływa na kolejne pokolenia? I czy nasze życie mogą kształtować ci, którzy odeszli, zanim się urodziliśmy? Wokół tych pytań krążą rozważania noblistki Annie Ernaux w trzech autobiograficznych prozach składających się na zbiór Bliscy. Zbierając słowa, gesty i wydarzenia z życia ojca, matki i siostry, rekonstruuje ich losy i odbija je w lustrze własnych doświadczeń. Opowiada o ojcu, który w dzieciństwi...

    Promocja
    okładka Leonardo da Vinci, Audiobook | Walter Isaacson

    Najnowsza książka autora bestsellerów Steve Jobs i Innowatorzy – pobudzający wyobraźnię literacki portret Leonarda da Vinci. Odwołując się do liczących tysiące stron notatników geniusza, a także do najnowszych odkryć związanych z jego życiem i dorobkiem, Walter Isaacson snuje porywającą opowieść i po mistrzowsku splata wątki twórczości artystycznej Leonarda z jego dokonaniami naukowymi. Spod pędzla Leonarda wyszły dwa najsłynniejsze obrazy w historii malarstwa: Ostatnia Wiec...

    Promocja
    okładka Prezydent. Aleksander Kwaśniewski w rozmowie z Aleksandrem Kaczorowskim, Audiobook | Aleksander Kwaśniewski, Aleksander Kaczorowski

    Gdy wybrano go w 1995 roku, Polska przecierała oczy ze zdumienia. Drugą kadencję kończył jako jeden z najbardziej cenionych i lubianych polityków w kraju. W międzyczasie współtworzył Konstytucję oraz wprowadził Polskę do NATO i Unii Europejskiej. Dziś jest bardziej dyplomatą niż politykiem, co pozwala mu spojrzeć z dystansem i głębią nie tylko na własną drogę, ale też na zmiany, przez które przeszły zarówno Polska, jak i cały świat. Aleksander Kwaśniewski w rozmowie z...

    Promocja
    okładka Cieszę się, że moja mama umarła, Audiobook | Jennette McCurdy

    Światowa sensacja i popkulturowy fenomen - debiut Jennette McCurdy ("ICarly", "Sam i Cat"). To książka, o której mówią całe Stany Zjednoczone. Poruszające wspomnienia jednej z najsłynniejszych dziecięcych aktorek amerykańskich i pełen emocji zapis zmagań dziecka, które wbrew własnej woli zostało wrzucone w środek piekielnej machiny amerykańskiego show-biznesu. "Cieszę się, że moja mama umarła" to przejmująca opowieść o wychodzeniu z zaburzeń odżywiania, uzależnień i toksyc...

    Promocja
    okładka A ja żem jej powiedziała, Audiobook | Katarzyna Nosowska

    Wydawało się, że nic już nas nie zaskoczy w internecie. I wtedy pojawiła się ona. Śmieszna gęba, która mówi mądrze o życiu. Prosto, zwięźle, szczerze i bez owijania w bawełnę. Ze zrozumieniem, bez pouczania. Mówi o show-biznesie, celebrytach, współczesnych snobizmach, fobiach i modach. Tylko kilka zdań, a jest w tym ciepło, doświadczenie i życiowa mądrość. „A ja żem jej powiedziała, Kaśka, szczęścia nie poudajesz” – mówi Nosowska. Nagle cała Polska zaczyna czekać na ko...

    Promocja
    okładka Tuwim. Wylękniony bluźnierca, Audiobook | Mariusz Urbanek

    Przenieśmy się w świat, w którym najważniejsze są słowa! Dobrze przemyślana i skomponowana biografia Juliana Tuwima. Książka wydobywa esencję z twórczości Juliana Tuwima, serwując czytelnikom naprawdę udaną historię. Autor przygląda się Tuwimowi i jako badacz i jako czytelnik. Zresztą, kto poznał już biografie pióra Urbanka, ten wie, że warto po nie sięgać. I tym razem autor nie zawodzi. Urbanek bardzo zgrabnie splata komentarze, wybiera z materiałów źródłowych to, co jest mu...

    Promocja
    okładka Belfast, Audiobook | Aleksandra Łojek

    Belfast przyciąga turystów. Jednak mało kto wie, że w tym mieście przeszłość „dzieje się teraz”. Słowo „kłopoty” ma tu zupełnie inne znaczenie, a to, jak wymawiasz „h” ze stuprocentową dokładnością określa twoje wyznanie. Belfast to miasto paradoksów. Ludzi, których jedyną winą było to, że urodzili się w złym miejscu o złym czasie. Którzy przeżyli zamachy bombowe, widzieli, jak giną ich bliscy, a być może sami zabijali. Wreszcie mają pokój – ale płacą za niego wysoką cenę...

    Promocja
    okładka Moje lampki oliwne, Audiobook | Jerzy Waldorff

    Doskonały audiobook dla miłośników historii i wspomnień. „Moje lampki oliwne” to zbiór pełnych wdzięku esejów, w których Jerzy Waldorff wspomina zarówno członków rodziny, jak i przyjaciół. Z nostalgią przenosi nas do Polski przedwojennej, opowiada o trudnych latach powojennych. Wraca do najważniejszych spraw i wydarzeń w jego życiu, również tych dotyczących pracy zawodowej. Jak zwykle Jerzy Waldorff urzeka przepięknym językiem oraz humorem. Jest to ostatnia książka napisana p...

    Promocja
    okładka Wspomnienia gracza giełdowego, Audiobook | Edwin Lefevre

    RYNKI GIEŁDOWE SIĘ NIE ZMIENIAJĄ, TAK JAK NIE ZMIENIA SIĘ NATURA LUDZKA „Wspomnienia gracza giełdowego” to fabularyzowana biografia jednego z najbardziej znanych spekulantów wszech czasów – Jesse’ego Livermoore'a. Jesse Livermoore działał na rynkach akcji i towarów na początku dwudziestego wieku. Zarabiał i tracił fortuny. W ciągu jednego miesiąca zarobił dziesięć milionów dolarów, co na owe czasy było sumą astronomiczną. Jego koncepcje spekulacji na giełdzie były inspiracją...

    Promocja
    okładka Przyjaciele, kochankowie i ta Wielka Straszna Rzecz, Audiobook | Matthew Perry

    Niezachwianie szczera, poruszająca i zabawna. To jest książka, na którą wszyscy czekali! Matthew Perry, gwiazda serialu „Przyjaciele”, przenosi czytelników na scenę najbardziej znanego sitcomu wszechczasów, jednocześnie opowiadając o swoich prywatnych zmaganiach z uzależnieniem. Z typowymi dla siebie poczuciem humoru i szczerością szczegółowo opisuje trwającą całe życie walkę z chorobą i to, co ją napędzało, pomimo posiadania „wszystkiego”. „Przyjaciele, kochankowie i t...

    Promocja
    okładka Maud Montgomery
, Książka | Mary Henley-Rubio

    Najsłynniejsza biografia niezwykłej kanadyjskiej pisarki. Mary Henley Rubio twórczości Lucy Maud Montgomery poświęciła całe dekady – samo przygotowanie do druku dzienników pisarki zajęło jej ponad dwadzieścia lat. Pracując nad biografią Montgomery, przeprowadziła wiele wywiadów z ludźmi osobiście z nią związanymi – jej synem, synową, krewnymi, znajomymi, sąsiadami i służącymi. Ponadto dogłębnie przebadała bogatą korespondencję pisarki oraz prześledziła wszystkie możliwe źród...

    Promocja
    okładka Homo deus, Audiobook | Yuval Noah Harari

    Przyszłość homo sapiens? Nie, to już nasza teraźniejszość! Bestsellerowa książka Harariego z nową przedmową autora. Do czego doprowadzi nas pogoń za nieśmiertelnością? Starzejące się ciało to już tylko problem techniczny. Niedługo najbogatszych będzie stać, by je skutecznie naprawić. Jak będzie wyglądał świat, jeśli człowiek stanie się nieśmiertelny? Na co zdadzą się wtedy religie i filozofie? Czy sztuczna inteligencja na dobre zastąpi ludzki umysł? Czy niepostrzeżen...

    Promocja
    okładka KORA, KORA. A PLANETY SZALEJĄ, Audiobook | Kamil Sipowicz

    Po ponad 20 latach od ukazania się monografii „Kora i Maanam – podwójna linia życia” do rąk słuchaczy trafia audiobook „Kora, Kora. A planety szaleją” - publikacja będąca rozwinięciem wątków zawartych w tamtym opracowaniu i skupiająca się na osobie charyzmatycznej wokalistki tego popularnego od kilkudziesięciu lat zespołu. Znajdziemy tu wątki dotyczące dzieciństwa i najtrudniejszych momentów życia artystki, między innymi historię pobytu w domu dziecka, jej wypowiedzi dotycząc...

    Promocja
    okładka Makuszyński. O jednym takim, któremu ukradziono słońce, Audiobook | Mariusz Urbanek

    Biografia Kornela Makuszyńskiego – autora popularnych książek dla młodzieży „Awantury o Basię”, „Szatana z siódmej klasy”, „Panny z mokrą głową”, „O dwóch takich, co ukradli księżyc” oraz komiksów „Przygody Koziołka Matołka”. Ten audiobook, nie tylko przybliży Ci kontrowersyjną postać autora tych bestsellerów ale również pokaże kulisy ich powstania. W tle – burzliwe lata miedzywojenne, wojenne i powojenne. Autor najpoczytniejszych książek dla młodych czytelników, ojciec „Ko...

Co znajdziesz w kategorii: Biografie i wspomnienia

Co to jest książka biograficzna?

Książki biograficzne to dzieła opisujące życie, karierę, osiągnięcia jakiejś znanej postaci lub popularnej osoby, na przykład muzyka, polityka czy sportowca. Niektóre z tych tytułów są fabularyzowane, inne nie. W przeciwieństwie do autobiografii, ebooki biograficzne napisane są z perspektywy osoby trzeciej, opisującej daną postać. Z kolei autobiografie to historie tworzone przez same osoby w nich opisywane - znajdziecie w nich zatem wiele osobistych opowieści oraz pierwszoosobową formę narracji. Czasami biografie skupiają się na osobach lub wydarzeniach kontrowersyjnych - innym razem na tych najbardziej cenionych i lubianych. Sensację wywołał na przykład debiut literacki Jennette McCurdy, “Cieszę się, że moja mama umarła”. Ten pełen emocji zapis zmagań z toksyczną matką, zaburzeniami odżywiania i uzależnieniami jednej z najbardziej znanych współczesnych amerykańskich dziecięcych aktorek. Nie zawsze jednak biografie lub autobiografie opierają się na tak trudnych zwierzeniach i wspomnieniach.

Z czego składa się biografia?

Jakie elementy składają się na ciekawe biografie? Przede wszystkim wciągająca, często wielowątkowa historia odmalowująca obraz człowieka z krwi i kości - z jego radościami i smutkami, problemami i sukcesami. Często dzieła te opierają się na wspomnieniach - czy to samej opisywanej osoby, czy jej przyjaciół, znajomych, rodziny, bliskich. Dzięki temu otrzymujemy w miarę możliwości jak najbardziej pełny obraz życia, do którego poznania zostajemy zaproszeni. Nierzadko dzięki temu poznajemy inne, czasem zaskakujące oblicze danej osoby, odmienne od tego, co znamy z mediów czy opinii społecznej. Najlepsze książki biograficzne często opierają się na sytuacjach, które są czytelnikom zupełnie nieznane lub niewyobrażalne. Tak dzieje się na przykład w wypadku tytułu “ Czesałam ciepłe króliki. Rozmowa z Alicją Gawlikowską-Świerczyńską” Dariusza Zaborka. Ta lekarka i więźniarka obozu w Ravensbrück opowiada historię o niesamowitym optymizmie, który udało się jej utrzymać nawet pomimo tragicznych warunków obozu koncentracyjnego. W wieku 92 lat zdecydowała się opowiedzieć Zaborkowi o swoim życiu, dzięki czemu otrzymujemy poruszający obraz o życiu silnej, odważnej i niezależnej kobiety. Ebook z tym wywiadem znajdziecie na Woblink w formatach epub, mobi lub pdf.

Jakie są rodzaje ebooków biograficznych?

Na Woblink znajdziecie wiele różnych rodzajów biografii literackich skupiających się na osobach o różnych zawodach, pochodzeniu czy żyjących w zupełnie odmiennych od dzisiejszych warunkach. Wiele tego typu dzieł odmalowuje portrety artystów i twórców. W tej grupie znajdziecie chociażby historię życia Kory zatytułowaną “Się żyje. Kora. Biografia” napisaną przez Katarzynę Kubisiowską. Z kolei autobiograficzna “My Love Story. Autobiografia” została spisana przez samą Tinę Turner. Nie tylko ta wielka piosenkarka wzięła sprawy w swoje ręce, gdy przyszło do opowiedzenia historii swojego życia. Taką drogą poszli także Dave Grohl, muzyk, lider zespołu Foo Fighters, w swojej książce “The Storyteller. Moje historie. Opowieści o życiu i muzyce” czy Woody Allen w “A propos niczego. Autobiografia”. Specyficzny rodzaj autobiografii przedstawił w swoim dziele “Tysiąc lat radości i trosk. Wspomnienia” chiński artysta Ai Weiwei, przeplatając własne doświadczenia i wspomnienia z historią swojego ojca oraz kontekstem przemian, jakie miały miejsce w Chinach w ciągu kilku ostatnich dekad. Ciekawą perspektywę biografii artysty proponuje także Natalia Budzyńska w swoim dziele “Witkiewicz, ojciec Witkacego”. Opisuje ona bowiem życie znanego malarza, krytyka sztuki oraz pisarza, ojca Witkacego, twórcy architektonicznego stylu zakopiańskiego, o którym czasem zapomina się, mówiąc głównie o jego synu. Wśród ważnych biografii polskich artystów znajdziecie także książkę Moniki Śliwińskiej “Wyspiański. Dopóki starczy życia”. Dzięki danym zebranym w archiwach, rodzinnych dokumentach, listach i pamiętnikach Śliwińskiej udaje się zrekonstruować mało znanego, prywatnego Wyspiańskiego, który ściga się z własną śmiercią, najbardziej intymne wiersze pisze o żonie i gorączkowo szuka sposobu, by dostąpić artystycznego spełnienia i nieśmiertelności. Cennym źródłem wiedzy są także biografie świętych (hagiografie). Dotyczą one zarówno postaci historycznych (na przykład “Ignacy Loyola. Sam i na piechotę”), jak i współczesnych (jak “Siostra Faustyna. Biografia świętej”). Wiele z nich dotyczy także świętych papieży, w tym Jana Pawła II - tutaj znajdziecie chociażby “Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata” o. Macieja Zięby lub “Niezapomniany. Jan Paweł II we wspomnieniach przyjaciół i współpracowników” Włodzimierza Rędziocha. Te i wiele innych biografii oraz autobiografii znajdziecie na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).

Najlepsze książki biograficzne i autobiograficzne

Wiele popularnych biografii i autobiografii opowiada historie osób rozpoznawalnych na całym świecie, odkrywając nieznane lub przemilczane wcześniej elementy ich życia. Biografie sławnych ludzi zawierają w sobie także między innymi najciekawsze biografie sportowców, polityków, pisarzy czy muzyków. Znajdziecie tu na przykład ebooka “Ten drugi”, opowieść o księciu Harrym. Wcześniej ukrywane wydarzenia i okoliczności zawiera w sobie także na przykład biografia aktora Matthew Perry'ego , znanego głównie z roli Chandlera w serialu “Przyjaciele”. Jego “ Przyjaciele, kochankowie i ta Wielka Straszna Rzecz”, choć pełne charakterystycznego dla niego humoru, opowiada o trudnej walce z chorobą i nałogami, najciemniejszych momentach życia i najważniejszych, prawdziwych przyjaciołach. Swoją autobiografię, w której wyjaśnia wiele wcześniejszych kontrowersji i ujawnia nieznane dotąd fakty, stworzyła także Pamela Anderson w “Love, Pamela. Autobiografia”. Poznać możecie także życie innych aktorów - Matthew McConaughey’a w książce “Zielone światła” czy Toma Feltona w “Po drugiej stronie różdżki”. Michał Rusinek, przez wiele lat sekretarz Wisławy Szymborskiej, opowiada o tej wybitnej poetce w swoim “Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej”. David Gardner napisał biografię jednego z najbardziej znanych współcześnie amerykańskich aktorów zatytułowaną “ Tom Hanks. Enigma”. Nie tylko artyści są jednak podmiotami książek biograficznych. Jedna z najbardziej głośnych swego czasu pozycji dotyczy współtwórcy sukcesu firmy Apple - to “Steve Jobs” Waltera Andersona. Znaną autobiografię napisała także Michelle Obama - jej “ Becoming. Moja historia” to pełne szczerości i humoru wspomnienia byłej Pierwszej Damy Stanów Zjednoczonych. O swoich przodkach pisała z kolei znana dziennikarka Oriana Fallaci. “Kapelusz cały w czereśniach” to epicka historia jej własnych przodków, pełna miłości, zdrady, namiętności i niespokojnego ducha, artystów, chłopów, buntowników, bohaterów i tchórzy, a przy tym literacki hołd dziennikarki dla jej rodzinnych Włoch i Florencji. Te i wiele innych tytułów biograficznych odsłaniających życie znanych i mniej znanych osób z Polski i świata, czeka na Was na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).