Publikacja prezentuje opatrzone obszernym wstępem naukowym dokumenty MSW i PZPR dotyczące operacji o kryptonimie „Żelazo", przeprowadzonej w RFN na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. Funkcjonariusze wywiadu PRL nawiązali kontakt z kryminalistami przejęli skradzione przez nich wyroby jubilerskie i inne cenne przedmioty. Część z nich została przywłaszczona przez oficerów MSW i najprawdopodobniej także przez prominentnych działaczy partyjnych.
Autorka potraktowała filmy dokumentalne powstałe w okresie popaździernikowej odwilży jako źródło historyczne do nakreślenia obrazu społecznych problemów i patologii lat 1956–1958. Częściej zdarza się, że twórca filmowego lub radiowego dokumentu korzysta z wiedzy historyka. W tym wypadku historyk sięgnął po obrazy filmowe „czarnej serii”, stworzone w krótkim okresie rozluźnienia zakazów komunistycznej cenzury.
Przedstawiamy drugi tom wydawnictwa Polska pod okupacją 1939–1945. Na jego łamach publikujemy artykuły naukowe, materiały źródłowe, recenzje i omówienia publikacji naukowych oraz przegląd stanu badań, które są przygotowywane w ramach Centralnego Projektu Badawczego Ziemie polskie pod okupacją 1939–1945. Celem przedsięwzięcia jest krytyczna ocena dotychczasowego dorobku w badaniach nad dziejami Polski w latach 1939–1945 oraz poszerzenie istniejącego stanu wiedzy i wykorzystani...
Nowa publikacja Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie „Nie było czasu na strach...” to zapis wielogodzinnych rozmów Marzeny Kruk i Edyty Wnuk z Janiną Wasiłojć-Smoleńską, żołnierzem pierwszego oddziału partyzanckiego na Wileńszczyźnie, dowodzonego przez Antoniego Burzyńskiego ps. „Kmicic”, a potem 5. Brygady Wileńskiej AK, dowodzonej przez mjr. Zygmunta Szendzielarza ps. „Łupaszka”. Bohaterka opowiada o swoim dzieciństwie, walce w partyzantce, a także działalności w podzie...
Opracowanie źródłowe z połowy lat sześćdziesiątych XX w. zawiera cenne memorandum Rohana Butlera (1917–1996), wieloletniego doradcy historycznego ministrów spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii. Przybliża ono ciekawe spojrzenie tego historyka, pracującego w Foreign Office w Londynie, na przynależność państwową Szczecina, rozpatrywaną przez pryzmat ustaleń międzynarodowych, dyskusji na różnych forach i opinii mężów stanu w czasie II wojny światowej i w pierwszych dekadach po j...
XIX Powszechny Zjazd Historyków w Szczecinie w 2014 r., zorganizowany w setną rocznicę wybuchu I wojny światowej, stał się dogodną okazją, aby zwrócić uwagę badaczy na wymiar egzystencjalny dwóch konfliktów światowych. Problematyka ta stała się głównym tematem sesji „Jak Polacy przeżywali wojny światowe?”, której materialnym efektem stała się publikacja. Sesję, a w ślad za nią również tom studiów podzielono na dwie zasadnicze części, dotyczące I oraz II wojny światowej. Kata...
Trzy lata temu ukazał się inauguracyjny tom Studiów nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku – pierwszej i dotychczas jedynej pracy zbiorowej, mającej ukazywać te służby, działające w naszym kraju od odzyskania niepodległości do końca stulecia. Ryzykowna, ale i kusząca formuła, sprawdziła się. Książka spotkała się z dobrym przyjęciem, czego potwierdzeniem była – poza szybkim rozejściem się nakładu i kolejnymi omówieniami – bardzo duża liczba zgłoszeń do następnej publi...
Praca przedstawia postać Romualda Rajsa "Burego", która dzieli Polaków i Białorusinów niemal od siedemdziesięciu lat. Konflikt dotyczy jego działalności w podziemiu zbrojnym, kiedy dowodzony przez niego oddział dopuścił się pacyfikacji kilku białoruskich wsi oraz rozstrzelania furmanów. Ma on charakter symboliczny, jego istotą jest spór o to, czyja pamięć jest "prawdziwa", "jedyna" i "słuszna", bo przecież "pamięć żąda rozstrzygnięć: zdrajca czy bohater, łotr czy święty, praw...
Drugi obieg w PRL do niedawna należał do tematów rzadko poruszanych przez badaczy. Zazwyczaj był tylko krótko wzmiankowany przy okazji opisu historii poszczególnych grup opozycyjnych, a odrębne artykuły na jego temat miały najczęściej charakter faktograficzny i przyczynkarski. […] Chcąc przyczynić się do rozwoju badań nad tym zagadnieniem, Biuro Edukacji Publicznej IPN zorganizowało wiosną 2012 r. międzynarodową konferencję naukową "Drugi obieg wydawniczy w PRL na tle histor...
Działania operacyjne Służby Bezpieczeństwa PRL wobec ludności ukraińskiej były determinowane wytycznymi kształtującymi politykę narodowościową i wyznaniową państwa, zobowiązaniami przyjętymi przez peerelowskie organy bezpieczeństwa w ramach współpracy z „bratnimi” służbami specjalnymi (przede wszystkim z KGB), standardową ochroną państwa przed działalnością obcych wywiadów, nieprzychylnym nastawieniem władz do ludności niepolskiej i stygmatyzacją Ukraińców wynikającą z tragic...
Książka wybitnego znawcy problematyki gospodarczej w PRL rzetelnie prezentuje obraz polskiej gospodarki w latach 1944–1989. Konsekwentnie zrealizowany układ problemowy przybliża czytelnikowi następujące kwestie: system gospodarki centralnie planowanej i zarządzanej, politykę ekonomiczną podporządkowaną nierealnej doktrynie, tzw. socjalistycznej industrializacji, problemy rolnictwa, zdominowane przez Związek Radziecki stosunki gospodarcze z zagranicą, zastąpienie handlu rozdzi...
Wiek XX należał do najtrudniejszych w dziejach państwa i narodu polskiego. Niełatwo ten okres opisać, tym bardziej w syntetycznym skrócie. Naszym zamierzeniem było przedstawienie najnowszej historii Polski taką, jaką była. Bez narodowej mitologii, przedstawiającej losy Polaków wyłącznie w odcieniu heroiczno-martyrologicznym. Równocześnie jednak nie uważamy, aby Polacy musieli się swojej historii wstydzić. Przedstawiamy dzieje Polski niepodległej i tej, która przez długie lata...
W trzecim tomie serii „Symposia Archivistica” opublikowano materiały sympozjum naukowego „Standaryzacja archiwalnego opisu informacyjnego”, zorganizowanego 22–23 października 2015 r. w Olsztynie przez Instytut Pamięci Narodowej, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu i Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Autorzy artykułów zamieszczonych w pracy podjęli kwestię standaryzacji opisu archiwalnego, korzystając przede wszystkim z doświadczeń metodycznych. Z jednej strony ...
Książka jest zbiorem referatów wygłoszonych przez młodych badaczy historii najnowszej na seminarium zorganizowanym w ramach czwartej edycji Letniej Szkoły Historii Najnowszej we wrześniu 2010 r. Teksty zostały pogrupowane w pięciu blokach tematycznych. Pierwszy poświęcony jest dziejom społecznym Polski, drugi dotyczy szeroko rozumianego zagadnienia pamięci historycznej, trzeci składa się z tekstów przedstawiających działalność wybranych instytucji oraz systemu prawnego PRL. C...
W ostatnich dwóch dekadach istnienia żelaznej kurtyny tysiące osób udowadniały codziennie, że intensywne kontakty między Wschodem i Zachodem są możliwe. Coraz więcej osób podróżowało między PRL i RFN, nawiązując osobiste znajomości. Kontakty te nabrały z czasem dynamiki, której władze komunistyczne nie mogły kontrolować. Dynamiki tej, widocznej zwłaszcza w okresie istnienia „Solidarności”, nie wyhamowało nawet wprowadzenie stanu wojennego. Znajomości zapoczątkowane w tym okre...
Ruch „Wolność i Pokój” był niewątpliwie jedną z najprężniejszych inicjatyw opozycyjnych końca lat osiemdziesiątych. Wniósł on nową jakość do niezależnej działalności. Jako jeden z pierwszyych zdecydował się na jawne akcje, świadomie rezygnując z konspiracyjnych reguł rządzących podziemiem solidarnościowym. Jego twórcy trafnie odczytywali aktualne tendencje i dostrzegali, że system jest coraz mniej represyjny; powstające w nim szczeliny starali się maksymalnie poszerzać. Stali...
Śmierć Jana Rodowicza, uczestnika Powstania Warszawskiego, jednego z bohaterów Kamieni na szaniec, wciąż wzbudza kontrowersje. Według oficjalnej wersji wydarzeń, „Anoda”, po aresztowaniu w związku z podejrzeniami o nielegalne przechowywanie broni z okresu Powstania, 7 stycznia 1949 r. wyskoczył z okna czwartego piętra budynku Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i poniósł śmierć na miejscu. Istnieją jednak poszlaki sugerujące, że był torturowany podczas przesłuchań i zosta...
Totalitaryzm jako ustrój polityczny, w którym wszelkie zachowania społeczne nadzoruje autorytarna władza, opiera się na ścisłej doktrynie. Oficjalnej ideologii podporządkowane jest społeczeństwo, którym zarządza monopolistyczna partia polityczna, prowadzona przez wodza-dyktatora. Hierarchia partyjna, wspierana terrorem tajnej policji, całkowicie kontroluje środki masowego przekazu, siły zbrojne i centralnie planowaną gospodarkę. System arbitralnie definiuje zło: grupy etniczn...
Nie zważając na kultywowane wciąż w środowisku historyków polskich przesądy, Mariusz Mazur i Sebastian Ligarski pokusili się o śmiałą rekonstrukcję wizji przeobrażeń społecznych, politycznych, gospodarczych i tożsamościowych, którą w pierwszej dekadzie istnienia Polski Ludowej rządzący z nadania Kremla komuniści usiłowali wprowadzić w życie. Celem Autorów nie było wszak ukazanie realnych skutków opartej na bolszewickich wzorach inżynierii. Zamiast odwzorowywać (całkiem nieźle...
Seria gier paragrafowych osadzona jest w realiach dwóch ostatnich dekad Polski Ludowej. Charakter i losy postaci, m.in. dziennikarki, działaczki partyjnej, robotnika czy kaowca, w które mogą się wcielać gracze, określone są przede wszystkim przez ich aktywność zawodową i polityczną. Decyzje podejmowane przez gracza w imieniu danej postaci dotyczą najczęściej wyborów życiowych lub dylematów etycznych. Bohaterką gry „Dziennikarka” jest młoda kobieta, która po studiach polonist...
Książka jest pierwszą próbą opisania Komitetu Warszawskiego PZPR – jego historii, struktury i działalności: od reformy administracyjnej w 1975 r. przez załamanie gierkowskiego przyspieszenia, dramatyczne wydarzenia pierwszej połowy lat osiemdziesiątych aż do upadku całej partii w 1990 r. Stara się ukazać zakulisowe mechanizmy działania totalitarnego aparatu władzy. Przybliża ponadto sylwetki przywódców warszawskiej organizacji partyjnej i metody stosowane przez nich w realiza...
Niniejszy tom stanowi próbę poszerzenia naszej wiedzy o „Solidarności” rolników. Instytut Pamięci Narodowej jest jednym z ośrodków naukowych szczególnie predysponowanych do badania tej sfery historii ruchu ludowego, zwłaszcza pod kątem jego relacji z władzami PRL. Ze względu na specyfikę badań prowadzonych przez instytut, w części artykułów istotny, choć nie dominujący jest właśnie ten aspekt dziejów rolniczych związków. Tom składa się z dwu części: ogólnopolskiej i regional...
Niniejsze opracowanie, obejmujące okres od powstania NSZZ „Solidarność” do upadku systemu komunistycznego w 1989 r., kończy wspólny projekt poznańskiego Oddziału IPN i Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej w Gościkowie-Paradyżu pt. „Władze wobec Kościołów i związków wyznaniowych na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1989”. Autorzy zamieszczonych w tomie artykułów podejmują różnorodne aspekty tej problematyki, m.in. przedstawiają relacje między władza...
W okresie międzywojennym do kontrolowanej przez Wielką Brytanię Palestyny masowo wyjeżdżali europejscy Żydzi. Celem zainspirowanej przez ruch syjonistyczny migracji było odtworzenie żydowskiej siedziby narodowej na historycznym obszarze starożytnego Izraela. Najliczniejszą grupę przyjezdnych tworzyli Żydzi z Polski, których głównym skupiskiem stało się pierwsze żydowskie miasto – Tel Awiw. Jerzy Łazor rozważa zależność między tym wielkim ruchem migracyjnym a wymianą gospodarc...
Historia najnowsza obejmuje okres od zakończenia nowożytności, czyli przełom XVIII i XIX wieku, aż do czasów współczesnych. Dlatego wiele książek z kategorii „Historia najnowsza” poświęconych jest wojnom światowym, powstaniu warszawskiemu czy okresowi PRL-u. Pozycje przedstawiające czasy II wojny światowej stanowią tak dużą część książek, że zostały umieszczone w odrębnej podkategorii „II wojna światowa”. Główny trzon kategorii „Historia najnowsza” stanowią książki oscylujące wokół tematyki wojen światowych („Legiony – droga do legendy” Marka A. Koprowskiego, „Niewygodny Polak” Macieja Bernatta-Reszczyńskiego), powstania warszawskiego („Duch ’44. Siła ponad słabością” Stanisława Zasady), PRL-u („»Ciekawe« życie w PRL-u. I co dalej?” Bogusława Homickiego) oraz Solidarności („Tu radio Solidarność” Pawła Pietkuna). Jednak znaleźć tu można także takie publikacje jak „Kobiety wywiadu” Przemysława Słowińskiego, który przedstawia biografie najsłynniejszych agentek i szpiegów, m.in. Mathilde Carré, Coco Chanel czy Krystyny Skarbek. W tej kategorii znajduje się też „Epilog do »Kamieni na szaniec«” profesora Grzegorza Nowika, ukazujący szerzej tło wydarzeń przedstawionych przez Aleksandra Kamińskiego w jego słynnej książce. Najnowszej historii poświęcona została chociażby „Polska 1945–2015. Historia polityczna” Andrzeja Piaseckiego i Ryszarda Michalaka – jedna z niewielu monografii przedstawiających w takiej formie losy współczesnej Polski. Nie może zabraknąć także opisów brawurowych ucieczek, m.in. z obozów śmierci – Auschwitz, Sobiboru, sowieckich łagrów czy pilnie strzeżonych twierdz, które w „Słynnych ucieczkach Polaków” opisał Andrzej Fedorowicz.
