Biografie i wspomnienia - książki, ebooki i audiobooki

Typ publikacji

Cena

Format

Wydawcy

Sortuj według:
Zyskujące popularność

Popularne kategorie

Wszystkie kategorie

    Promocja
    okładka Wasserpolacken. Relacja Polaka w służbie Wehrmachtu, Ebook | Joachim Ceraficki

    Wcielony do Wehrmachtu w maju 1942 jako obywatel Rzeszy III kategorii spędził w niemieckim wojsku niemal trzy lata. Zdezerterował w styczniu 1945 r. Starał się być dobrym żołnierzem, bo w ten sposób minimalizował ryzyko śmierci. W okopach jego patriotyczna postawa nie miałaby znaczenia – tam najważniejsze okazywało się koleżeństwo. Ceraficki bez patosu opisuje swoje doświadczenia tego czasu: pisze o kolegach, o strachu, o dziewczynach, o urlopach w domu, o warunk...

    Promocja
    okładka Liz. Biografia intymna Elizabeth Taylor, Ebook | C. David Heymann

    Przez całe swoje życie Elizabeth Taylor w olśniewający i ekstrawagancki sposób grała jedną wybitną rolę: siebie, ostatnią wielką gwiazdę Hollywood. „Ona ma wszystko: czar, pieniądze, piękno, inteligencję. Dlaczego nie umie być szczęśliwa?”Andy Warhol Jedna z najczęściej fotografowanych kobiet świata, ikona stylu i obiekt niezliczonych plotek. Jej życie było dużo bardziej dramatyczne od ekranowych ról. Opresyjna matka była gotowa zrobić z niej gwiazdę za wszelką cenę...

    Promocja
    okładka Zgiełk serca, Ebook | Małgorzata Czyńska

    Maria Pawlikowska-Jasnorzewska – kobieta naznaczona miłością i wpływem planet. Co wiemy o ezoterycznym życiu artystki totalnej, ikony dwudziestolecia międzywojennego? Lilka, jedna z ukochanych córek Wojciecha Kossaka. Autorka wierszy inspirujących do dziś kolejne pokolenia twórców. Pierwsza poetka i pisarka krakowskiego rodu wymykająca się twardej męskiej krytyce. Malarka i rysowniczka. Jaka była naprawdę Maria Pawlikowska-Jasnorzewska? Joginka, zielarka, kobieta pełn...

    Promocja
    okładka Antysemickie chrześcijaństwo, Audiobook | Stanisław Obirek, Artur Nowak

    Pierwsze getta zorganizowali papieże. To oni doszli do wniosku, że Żydów należy ośmieszać, każąc im nosić specjalne stroje. Narracja świętych doktorów Kościoła, redukująca rodaków Jezusa do odznaczających się charakterystycznym fetorem roznosicieli chorób, mordujących dzieci na macę, wpisana jest w historię chrześcijaństwa. Wyssane z palca oskarżenia rzucano bezkarnie w świątyniach oraz umieszczano beztrosko w listach apostolskich i encyklikach papieskich. W XX wieku Hitler r...

    Promocja
    okładka Jean-Paul Sartre i Simone de Beauvoir. , Ebook | Anna Nasiłowska

    Dzieje skandalizującego i legendarnego związku francuskiej pisarki Simone de Beauvoir i Jeana Paula Sartre'a, jednego z najważniejszych filozofów XX wieku. Ich związek uczuciowo-intelektualny trwał pięćdziesiąt lat. Wywarli duży wpływ na życie intelektualno-artystyczne lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Ich dzieła literacko-filozoficzne są ważne do dzisiaj, wywołują dyskusje i polemiki. Książka Anny Nasiłowskiej to napisana z wielkim wyczuciem i talentem podwójna biograf...

    Promocja
    okładka Adolf Hitler. Biografia tyrana. Część I. Dzieciństwo  i młodość  , Audiobook | Alfred Heinz Heinz

    Niepowodzenia materialne Hitlera, trudna do wyobrażenia nędza, jakiej zaznał w Wiedniu, a także jego niespełnione ambicje zrodziły frustrację i gniew. Te z kolei skutkować będą powstaniem w jego umyśle zbrodniczej, pełnej nienawiści doktryny. Padnie ona na podatny grunt, gdyż znaczna część społeczeństwa niemieckiego lat 20. i 30. będzie jak postać samego Hitlera, tj. zubożała materialnie, bo pogrążona w kryzysie finansowym, a przy tym pełna poczucia upokorzenia, żalu i gniewu...

    Promocja
    okładka Znaczy Kapitan, Ebook | Karol Olgierd Borchardt

    "Znaczy kapitan" to najlepsza i najpopularniejsza książka marynistyczna wydana w Polsce. Zaliczana jest do kanonu literatury polskiej XX wieku. Karol Olgierd Borchardt na kartach swego najważniejszego dzieła jest piewcą i kronikarzem pionierskiej epoki w dziejach naszej floty morskiej. Ukazuje słynnych kapitanów, statki parowe z pierwszej połowy minionego wieku oraz transatlantyki, a także legendarne żaglowce szkolne. Karol Olgierd Borchardt (1905-1986) urodził się w Moskwi...

    Promocja
    okładka Umrzeć przez grzeczność, Ebook | Geena Davis

    Brawurowe wspomnienia jednej z największych gwiazd Hollywood Geena Davis, laureatka Oscara i ikona amerykańskiego kina, opowiada o swojej zaskakującej przemianie – od niezwykle grzecznej dziewczynki do jednej z największych gwiazd Hollywood. W wieku trzech lat oznajmiła, że zostanie aktorką filmową. Dzisiaj, mając na koncie wiele kreacji, w tym kultową tytułową rolę w filmie Thelma i Louise, zrealizowała marzenie z dzieciństwa – lecz droga do odnalezienia samej siebie nie...

    Promocja
    okładka Głos. Wojciech Mann w rozmowie z Katarzyną Kubisiowską, Ebook | Wojciech Mann

    Z Mannem o karierze i wyzwaniach codzienności Dystans do otaczającej go rzeczywistości i własnej osoby, czyli "Głos. Wojciech Mann w rozmowie z Katarzyną Kubisiowską" - intymne dywagacje o codzienności dziennikarza z wieloletnim doświadczeniem. Cechy charakterystyczne: barwa głosu, komizm, wygląd. Niepowtarzalny, kochany przez słuchaczy i widzów. Nie boi się poruszać trudnych tematów i rozpoczynać dialogu. Tłumacz, autor, rockman. Prywatnie - syn, mąż, ojciec. Mann, Wojci...

    Promocja
    okładka Berezowska, Ebook | Małgorzata Czyńska

    Przed wojną źle, po wojnie jeszcze gorzej. W dwudziestoleciu Maję Berezowską i jej śmiałe rysunki prześladowały bigotki, po 1945 roku – ideolodzy socrealizmu. Ona sama zupełnie się tym jednak nie przejmowała. Rysowała nawet w Ravensbrück. Jej modelkami były współwięźniarki i strażniczki. Tym pierwszym dodawała ducha, drugie traktowała koniunkturalnie. Urodzona w belle époque, współtworzyła artystyczny mit dwudziestolecia. Przyjaźniła się z malarzami i poetami. Z Karolem ...

    Promocja
    okładka Kołakowski. Czytanie świata. Biografia, Ebook | Zbigniew Mentzel

    Pierwsza pełna biografia geniusza, który uczył Polaków filozofii Imponujący wiedzą mistrz. Nauczyciel, jakiego każdy chciałby dziś mieć Leszek Kołakowski, wybitny filozof i autorytet niechętnie mówiący o życiu prywatnym. Znawca chrześcijaństwa i filozofii religii do końca życia pozostający poza Kościołem. Pierwszy laureat amerykańskiej Nagrody im. Johna Klugego nazywanej filozoficznym Noblem. Pozbawiony w PRL-u prawa nauczania opuścił w 1968 roku Polskę, by wkrótce ...

    Promocja
    okładka Goering, Audiobook | Giancarlo Villa

    Hermann Göring, szef Luftwaffe, niemieckiego lotnictwa w czasie II wojny światowej, marszałek Rzeszy, zastępca Adolfa Hitlera, jest jedną z najbardziej fascynujących i niepokojących postaci wśród wszystkich nazistowskich przywódców.

    Promocja
    okładka Księżyc z peweksu, Ebook | Aleksandra Boćkowska

    W kraju, w którym ludzie gnieździli się z maleńkich mieszkaniach, a z roku na rok półki sklepowe robiły się coraz bardziej puste, słowo „luksus” nabrało specyficznego znaczenia. Ale nawet ten luksus nie był dla wszystkich. Bo był to także kraj równych i równiejszych. Sprytnych i sprytniejszych. Aleksandra Boćkowska tropiła niczym detektyw, podążała śladem tego, co w PRL-u uchodziło za luksusowe. Szukała kontaktów. „Luksus w PRL to jest bardzo smutna opowieść” – mówili jedni...

    PromocjaNowość
    okładka Reformacja 2.0. Czy Kościół w Polsce przetrwa?, Audiobook | Tomasz P. Terlikowski

    W swojej nowej książce Tomasz Terlikowski wnikliwie diagnozuje kondycję Kościoła katolickiego w Polsce. Dzieli się przemyśleniami na temat episkopatu oraz obecnych w Kościele ruchów oddolnych zarówno niosących nadzieję, jak i budzących uzasadnione obawy. Przede wszystkim zaś – robi to z nowej dla siebie perspektywy. „Uczę się życia na peryferiach. Lata bycia w centrum Kościoła, odwiedzania parafii, uczestnictwa w kościelnych wydarzeniach się skończyły” – pisze. Z dala od dymu...

    Promocja
    okładka Diana. Jej historia, Audiobook | Andrew Morton

    Księżna Diana, będąca ikoną za życia i legendą po śmierci, nie przestaje fascynować. Ta przełomowa biografia nazwana „najdłuższym pozwem rozwodowym w historii” została napisana we współpracy z samą księżną i przy wsparciu jej przyjaciół. Porywający reportaż stał się wyjątkową klasyką literacką nie tylko ze względu na kontrowersyjną treść, lecz także z powodu potajemnego zaangażowania Diany w jego wydanie. Nigdy wcześniej żaden członek rodziny królewskiej nie mówił w tak s...

    Promocja
    okładka Peszkografia. Będzie się działo!, Ebook | Staszewski Sebastian, Peszko Sławomir

    Na tę biografię czekała cała piłkarska Polska!Piłkarz kultowy, bohater głośnych skandali i bijących rekordy popularności żartów, a zarazem uczestnik mistrzostw Europy i świata. Sławomir Peszko postanowił opowiedzieć o swojej podróży z podkarpackich klepisk na najsłynniejsze stadiony świata, na których rywalizował z ikonami futbolu: Cristiano Ronaldo, Andrésem Iniestą, Alessandro Del Piero, Stevenem Gerrardem, Patrickiem Vieirą czy Philippem Lahmem.Czy był piłkarzem-memem, któ...

    Promocja
    okładka Przetrwać '44, Ebook | Michał Wójcik, Wojciech Lada, Magdalena Rigamonti, Sylwia Zientek, Agnieszka Cubała, Sebastian Pawlina

    Przetrwać ’44 – MIKROHISTORIE, KTÓRE W SWOJEJ RÓŻNORODNOŚCI UKAZUJĄ ZŁOŻONY, ALE TEŻ PEŁNIEJSZY OBRAZ POWSTANIARozmowa z Krystyną Zachwatowicz-Wajdą, która w 1944 roku była jeszcze za mała, żeby dostać pistolet.Portret Wojtka Mencla – sportowca i jednego z najciekawszych poetów pokolenia Kolumbów. Opowieść o „strażnikach skarbów”, Ewie Faryaszewskiej i Stanisławie Lorentzu, którzy z narażeniem życia ratowali bezcenne dzieła sztuki.Z jednej strony teatrzyk lalkowy rozstawiany ...

    Promocja
    okładka Żar, Audiobook | Dariusz Rosiak

    Z jednej strony kolonializm, głód, konflikty plemienne, epidemie i klęski naturalne, krzywdy wyrządzone przez białego człowieka. Z drugiej – safari, nieskażona natura, piękno krajobrazu i wieczne lato. Tyle stereotypy. A jaka Afryka jest naprawdę? Tego próbuje się dowiedzieć Dariusz Rosiak, który – na szczęście dla czytelnika – zawsze chodzi własnymi drogami i zawsze zadaje wnikliwe pytania. Dzięki temu jego Afryka jest inna, ale nadal piękna i fascynująca. „Gdyby ...

    Promocja
    okładka Śladami Steinbecka. W poszukiwaniu Ameryki, Ebook | Geert Mak

    23 września 1960 roku John Steinbeck wraz ze swoim psem Charleyem wybrał się na wyprawę po Ameryce, by na nowo przyjrzeć się swojemu krajowi i jego mieszkańcom. Pięćdziesiąt lat później, z dokładnością co do godziny, Geert Mak wyrusza z dawnego domu Steinbecka w podróż śladami pisarza i jego psa, by obejrzeć Stany Zjednoczone z perspektywy roku 2010. Jak przez pół wieku zmieniły się amerykańskie miasta i miasteczka? Czego pragną i o czym marzą dziś Amerykanie? Co pozostało ...

    Promocja
    okładka Tak sobie myślę..., Audiobook | Jerzy Stuhr

    NAJWAŻNIEJSZA KSIĄŻKA ROKU CZYTANA PRZEZ SAMEGO AUTORA Posłuchaj głosu jednego z najwybitniejszych polskich aktorów. Ten audiobook to niezwykła rozmowa Jerzego Stuhra  ze słuchaczami, czytelnikami,  a zarazem  z samym sobą:  o życiu, o miłości, o sztuce – o rzeczach najważniejszych.   Gdy Jerzy Stuhr w zeszycie podarowanym mu przez córkę zaczął notować swoje  przemyślenia i obserwacje, był październik 2011 roku, początek jego walki z chorobą nowotworową.   Choć dziennik ...

    Promocja
    okładka Tischner. Nadzieja na miarę próby. Ostatnie słowa, Ebook | Tomasz Ponikło

    Poruszająca książka o ostatnich latach życia ks. prof. Józefa Tischnera Przez lata przekazywał nam mądrość ludzi gór, bo jak wiadomo greccy filozofowie to też górale. Niósł ciężkie brzemię nauczyciela solidarności. Pokazywał, jak myśleć według wartości i jak odkrywać w spotkaniu z Drugim dramat jego człowieczeństwa. W jego charakterystyczny ciepły, lekko, a z czasem coraz bardziej zachrypnięty głos wsłuchiwali się wszyscy. Aż do momentu, kiedy go stracił. Ale wtedy też mówił...

    Promocja
    okładka Życie listami pisane, Ebook | Agnieszka Bryndza-Stabro

    „Znalazłem egzotyczny kwiat, którego nigdy nie opuszczę” Stefan Jasnorzewski o Marii Pawlikowskiej Publikacja Agnieszki Stabro pozwala poznać Marię Pawlikowską nie tylko jako wspaniałą poetkę, pełną sprzeczności kobietę czy wielką indywidualistkę, lecz również jako człowieka złamanego przez życie, wojnę i nieuleczalną chorobę. Jaki Pawlikowska miała stosunek do własnego ciała przed i w trakcie choroby? Jak i czy akceptowała zmiany, które odciskał na nim czas? Jak znosiła c...

    Promocja
    okładka Idee, które zmieniły świat, Ebook | Jim Holt

    W tym błyskotliwym zbiorze esejów Holt bada ludzki umysł i kosmos oraz opisuje myślicieli, którzy próbowali zrozumieć to drugie za pomocą tego pierwszego. Z charakterystyczną dla siebie jasnością i poczuciem humoru Holt bada tajemnice mechaniki kwantowej, poszukiwanie podstaw matematyki oraz naturę logiki i prawdy. W międzyczasie przedstawia nieszablonowe szkice biograficzne sławnych oraz niedocenionych myślicieli, od fizyczki Emmy Noether po pioniera komputerowego Alana ...

    Promocja
    okładka Kryminalna historia Watykanu, Audiobook | Artur Nowak, Arkadiusz Stempin

    Prawdziwą historię Watykanu pudrowano ckliwymi historiami o dobrych papieżach i świętych wędrujących już za życia na ołtarze. A jaka jest prawda?Watykan to państwo, w którym pieniądze zbierane na pomoc najuboższym zasilały mafie, a nad sprawującymi władzę nikt nie miał i nie ma kontroli. Od wieków trwa w nim rywalizacja koterii walczących o wpływy, a szantaż jest podstawowym instrumentem zdobywania władzy. W Watykanie trwa nieustanna wojna wszystkich ze wszystkimi, bo zawiera...

Co znajdziesz w kategorii: Biografie i wspomnienia

Co to jest książka biograficzna?

Książki biograficzne to dzieła opisujące życie, karierę, osiągnięcia jakiejś znanej postaci lub popularnej osoby, na przykład muzyka, polityka czy sportowca. Niektóre z tych tytułów są fabularyzowane, inne nie. W przeciwieństwie do autobiografii, ebooki biograficzne napisane są z perspektywy osoby trzeciej, opisującej daną postać. Z kolei autobiografie to historie tworzone przez same osoby w nich opisywane - znajdziecie w nich zatem wiele osobistych opowieści oraz pierwszoosobową formę narracji. Czasami biografie skupiają się na osobach lub wydarzeniach kontrowersyjnych - innym razem na tych najbardziej cenionych i lubianych. Sensację wywołał na przykład debiut literacki Jennette McCurdy, “Cieszę się, że moja mama umarła”. Ten pełen emocji zapis zmagań z toksyczną matką, zaburzeniami odżywiania i uzależnieniami jednej z najbardziej znanych współczesnych amerykańskich dziecięcych aktorek. Nie zawsze jednak biografie lub autobiografie opierają się na tak trudnych zwierzeniach i wspomnieniach.

Z czego składa się biografia?

Jakie elementy składają się na ciekawe biografie? Przede wszystkim wciągająca, często wielowątkowa historia odmalowująca obraz człowieka z krwi i kości - z jego radościami i smutkami, problemami i sukcesami. Często dzieła te opierają się na wspomnieniach - czy to samej opisywanej osoby, czy jej przyjaciół, znajomych, rodziny, bliskich. Dzięki temu otrzymujemy w miarę możliwości jak najbardziej pełny obraz życia, do którego poznania zostajemy zaproszeni. Nierzadko dzięki temu poznajemy inne, czasem zaskakujące oblicze danej osoby, odmienne od tego, co znamy z mediów czy opinii społecznej. Najlepsze książki biograficzne często opierają się na sytuacjach, które są czytelnikom zupełnie nieznane lub niewyobrażalne. Tak dzieje się na przykład w wypadku tytułu “ Czesałam ciepłe króliki. Rozmowa z Alicją Gawlikowską-Świerczyńską” Dariusza Zaborka. Ta lekarka i więźniarka obozu w Ravensbrück opowiada historię o niesamowitym optymizmie, który udało się jej utrzymać nawet pomimo tragicznych warunków obozu koncentracyjnego. W wieku 92 lat zdecydowała się opowiedzieć Zaborkowi o swoim życiu, dzięki czemu otrzymujemy poruszający obraz o życiu silnej, odważnej i niezależnej kobiety. Ebook z tym wywiadem znajdziecie na Woblink w formatach epub, mobi lub pdf.

Jakie są rodzaje ebooków biograficznych?

Na Woblink znajdziecie wiele różnych rodzajów biografii literackich skupiających się na osobach o różnych zawodach, pochodzeniu czy żyjących w zupełnie odmiennych od dzisiejszych warunkach. Wiele tego typu dzieł odmalowuje portrety artystów i twórców. W tej grupie znajdziecie chociażby historię życia Kory zatytułowaną “Się żyje. Kora. Biografia” napisaną przez Katarzynę Kubisiowską. Z kolei autobiograficzna “My Love Story. Autobiografia” została spisana przez samą Tinę Turner. Nie tylko ta wielka piosenkarka wzięła sprawy w swoje ręce, gdy przyszło do opowiedzenia historii swojego życia. Taką drogą poszli także Dave Grohl, muzyk, lider zespołu Foo Fighters, w swojej książce “The Storyteller. Moje historie. Opowieści o życiu i muzyce” czy Woody Allen w “A propos niczego. Autobiografia”. Specyficzny rodzaj autobiografii przedstawił w swoim dziele “Tysiąc lat radości i trosk. Wspomnienia” chiński artysta Ai Weiwei, przeplatając własne doświadczenia i wspomnienia z historią swojego ojca oraz kontekstem przemian, jakie miały miejsce w Chinach w ciągu kilku ostatnich dekad. Ciekawą perspektywę biografii artysty proponuje także Natalia Budzyńska w swoim dziele “Witkiewicz, ojciec Witkacego”. Opisuje ona bowiem życie znanego malarza, krytyka sztuki oraz pisarza, ojca Witkacego, twórcy architektonicznego stylu zakopiańskiego, o którym czasem zapomina się, mówiąc głównie o jego synu. Wśród ważnych biografii polskich artystów znajdziecie także książkę Moniki Śliwińskiej “Wyspiański. Dopóki starczy życia”. Dzięki danym zebranym w archiwach, rodzinnych dokumentach, listach i pamiętnikach Śliwińskiej udaje się zrekonstruować mało znanego, prywatnego Wyspiańskiego, który ściga się z własną śmiercią, najbardziej intymne wiersze pisze o żonie i gorączkowo szuka sposobu, by dostąpić artystycznego spełnienia i nieśmiertelności. Cennym źródłem wiedzy są także biografie świętych (hagiografie). Dotyczą one zarówno postaci historycznych (na przykład “Ignacy Loyola. Sam i na piechotę”), jak i współczesnych (jak “Siostra Faustyna. Biografia świętej”). Wiele z nich dotyczy także świętych papieży, w tym Jana Pawła II - tutaj znajdziecie chociażby “Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata” o. Macieja Zięby lub “Niezapomniany. Jan Paweł II we wspomnieniach przyjaciół i współpracowników” Włodzimierza Rędziocha. Te i wiele innych biografii oraz autobiografii znajdziecie na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).

Najlepsze książki biograficzne i autobiograficzne

Wiele popularnych biografii i autobiografii opowiada historie osób rozpoznawalnych na całym świecie, odkrywając nieznane lub przemilczane wcześniej elementy ich życia. Biografie sławnych ludzi zawierają w sobie także między innymi najciekawsze biografie sportowców, polityków, pisarzy czy muzyków. Znajdziecie tu na przykład ebooka “Ten drugi”, opowieść o księciu Harrym. Wcześniej ukrywane wydarzenia i okoliczności zawiera w sobie także na przykład biografia aktora Matthew Perry'ego , znanego głównie z roli Chandlera w serialu “Przyjaciele”. Jego “ Przyjaciele, kochankowie i ta Wielka Straszna Rzecz”, choć pełne charakterystycznego dla niego humoru, opowiada o trudnej walce z chorobą i nałogami, najciemniejszych momentach życia i najważniejszych, prawdziwych przyjaciołach. Swoją autobiografię, w której wyjaśnia wiele wcześniejszych kontrowersji i ujawnia nieznane dotąd fakty, stworzyła także Pamela Anderson w “Love, Pamela. Autobiografia”. Poznać możecie także życie innych aktorów - Matthew McConaughey’a w książce “Zielone światła” czy Toma Feltona w “Po drugiej stronie różdżki”. Michał Rusinek, przez wiele lat sekretarz Wisławy Szymborskiej, opowiada o tej wybitnej poetce w swoim “Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej”. David Gardner napisał biografię jednego z najbardziej znanych współcześnie amerykańskich aktorów zatytułowaną “ Tom Hanks. Enigma”. Nie tylko artyści są jednak podmiotami książek biograficznych. Jedna z najbardziej głośnych swego czasu pozycji dotyczy współtwórcy sukcesu firmy Apple - to “Steve Jobs” Waltera Andersona. Znaną autobiografię napisała także Michelle Obama - jej “ Becoming. Moja historia” to pełne szczerości i humoru wspomnienia byłej Pierwszej Damy Stanów Zjednoczonych. O swoich przodkach pisała z kolei znana dziennikarka Oriana Fallaci. “Kapelusz cały w czereśniach” to epicka historia jej własnych przodków, pełna miłości, zdrady, namiętności i niespokojnego ducha, artystów, chłopów, buntowników, bohaterów i tchórzy, a przy tym literacki hołd dziennikarki dla jej rodzinnych Włoch i Florencji. Te i wiele innych tytułów biograficznych odsłaniających życie znanych i mniej znanych osób z Polski i świata, czeka na Was na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).