Rozliczenie zbrodni popełnionych w czasie II wojny światowej przez Niemców oraz współpracujące z nimi osoby było jednym z najtrudniejszych zadań, przed którymi stanęli przedstawiciele legalnych władz Rzeczypospolitej na emigracji, a następnie polscy działacze komunistyczni, przygotowujący się od 1943 r. do przejęcia rządów w powojennej Polsce. W związku z tym, że przywództwo w kraju objęli ostatecznie – dzięki wsparciu ZSRS – członkowie partii komunistycznej, to właśnie oni w...
Generał Władysław Anders zajął trwałe miejsce w panteonie narodowym wśród najwybitniejszych wodzów polskich XX w. Sławę przyniosła mu kampania włoska trwająca kilkanaście miesięcy. Droga do chwały wiodła przez I Korpus Polski w Rosji, powstanie wielkopolskie, wojnę z bolszewikami, boje wrześniowe 1939 r. Znaczyły ją Krzyże Walecznych, Virtuti Militari i liczne rany odniesione w walce. Wielu jego zwycięstwom nie towarzyszył bitewny zgiełk, ale ich waga była nie mniejsza od tyc...
Publikacja ma celu ukazanie specyfiki systemu prawnego Polski ludowej oraz innych krajów tzw. bloku wschodniego. Przedstawiono m.in. zaangażowanie organów siłowych państwa w umacnianie ustroju komunistycznego, eliminowanie podziemia zbrojnego i opozycji politycznej. Opisano przykłady indywidualnych postaw sędziów, prokuratorów i adwokatów, a także przedstawicieli aparatu represji oraz rządzącej partii.
Wspomnienia Zbigniewa Przyrowskiego (1921-2008), który w czasie II wojny światowej służył w polskich organizacjach niepodległościowych, uwięziony przez Niemców opiekował się końmi na froncie wschodnim, po powrocie do Polski pracował w szkole podstawowej na Suwalszczyźnie, był świadkiem instalowania się władzy komunistycznej. Później był redaktorem naczelnym pisma „Młody Technik”. Ksiażka zawiera wprowadzenie oraz rozbudowany aparat naukowy wyjaśniający kontekst historyczny op...
Publikacja jest jednym z nielicznych opracowań dotyczących relacji polsko-irańskich w XX w. Stanowi zbiór unikatowych obecnie dokumentów (źródła oryginalne zostały bowiem wykradzione z archiwum) wytworzonych przez placówkę wywiadowczą na Bliskim Wschodzie funkcjonującą pod kryptonimem „Nabuchodonozor” w latach 1932–1937. Powstała ona z inicjatywy Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, a jej zadaniem było zbadanie możliwości prowadzenia z tego terenu działalności wywiad...
Monika Tomkiewicz – doktor habilitowany nauk humanistycznych, pracownik naukowy Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie, członek Stowarzyszenia Polaków Naukowców Litwy – w drugim poprawionym i uzupełnionym wydaniu książki zawarła wyniki dwudziestoletnich badań nad zbrodniami popełnionymi na obywatelach polskich różnych narodowości w Ponarach i innych wybranych miejscach straceń na Wileńszczyźnie w latach 1941-1944. Monografia przedstawia stosunki narodowościowe w przedwojen...
Historia Wołynia nie skończyła się w 1945 r., wraz z wyjazdem ocalałych z wojennej pożogi Polaków, lecz miała swoją burzliwą kontynuację. Powojenne dzieje Wołynia są historią Ukraińców – dawnych sąsiadów zza miedzy i współobywateli Rzeczypospolitej, dla których zakończenie drugiej wojny światowej nie oznaczało końca problemów i początku nowego życia, lecz było tylko niezauważalnym epizodem w ciągu tragicznych wydarzeń rozpoczętych we wrześniu 1939 r. Masowe represje, deportac...
Publikacja będąca pokłosiem ogólnopolskiej konferencji naukowej „Partyjne kierownictwo w terenie. Aspekty funkcjonalne aktywności PZPR na szczeblu lokalnym”, zorganizowanej w 2019 r. w Ustroniu, w której wzięli udział badacze związani z kilkoma instytucjami naukowymi – m.in. Instytutem Pamięci Narodowej, Uniwersytetem Opolskim, Muzeum Śląskim w Katowicach, a także badacze bez instytucjonalnej afiliacji. Zebrane w tomie teksty ukazują mozaikowy obraz funkcjonowania PZPR jako r...
Monografia więzienia NKWD w Toszku w powiecie gliwickim. Więzienie działało od maja do listopada 1945 r. Przetrzymywano w nim ok. 5 tys. osób, głównie mieszkańców Saksonii, Brandenburgii, Dolnego i Górnego Śląska, zatrzymanych w ramach akcji tzw. oczyszczania tyłów. Część osadzonych przywieziono do Toszka z więzienia NKWD w Budziszynie (Bautzen). Zakład mieścił się w budynkach szpitala psychiatrycznego, w którym wcześniej Niemcy przetrzymywali internowanych cywilów z Wielkiej...
Opracowanie obszernych fragmentów maszynopisu Juliena Bryana „Russian Winter” – pracy niepublikowanej za życia autora, zawierającej jego notatki z czasu współpracy z misją UNRRA w Polsce i ZSRR na przełomie lat 1946 i 1947 – oraz prezentacja wybranych fotografii z tej podróży, poprzedzone wprowadzeniem służącym zarysowaniu tła wydarzeń.
Fenomen poparcia, jakim cieszyła się „Solidarność” w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, jest istotnym fragmentem intelektualnej i politycznej historii XX wieku, a przede wszystkim ostatniej dekady zimnej wojny. Z uwagi na skalę wsparcia dla „Solidarności” w latach 1980–1989 autor stawia tezę, że również społeczeństwa i niektóre rządy zachodnie miały swój udział w pokojowym procesie upadku komunizmu w Polsce i całym bloku wschodnim.
Duszpasterstwo akademickie w Szczecinie w latach 1947–1990 było ważnym elementem życia społecznego i religijnego mieszkańców tego miasta. Nie tylko młodzieży, ponieważ przez długi okres oddziaływało również na dorosłych katolików świeckich. W niesprzyjających dla Kościoła warunkach duszpasterstwo akademickie, na tyle, ile było to możliwe, realizowało swoje cele. Elastyczność żywej idei pozwoliła stworzyć satysfakcjonującą formę mimo zewnętrznych ograniczeń. Sądzę, że udało si...
Monografia przedstawia sylwetki funkcjonariuszy Urzędu i Służby Bezpieczeństwa w powiecie lubińskim do 1975 r. w kontekście pytań o motywacje związane z podjęciem zatrudnienia, przyczynami zaangażowania i lojalności wobec komunistycznego aparatu represji. Zbudowany podczas służby kapitał społeczny, kulturowy i polityczny bez wątpienia wyróżnia tę grupę zawodową na tle ówczesnego społeczeństwa.
W 1956 r. zarówno w Polsce jak i na Węgrzech doszło do wystąpienia społeczeństwa przeciwko władzy komunistycznej. Na ulice stolicy Wielkopolski 28 czerwca wyszli robotnicy z największych w regionie zakładów pracy. Przez kilka godzin trwały walki, które zakończyło wejście do miasta wojska. Pokojowa manifestacja 23 października w Budapeszcie, podczas której głoszono poparcie dla zmian na szczycie władzy w Polsce, przerodziła się w powstanie. W Moskwie, wobec utraty zaufania Kre...
Książka jest próbą przedstawienia dziejów krakowskiej organizacji PZPR w całym okresie jej istnienia od 1948 r., gdy powstała, aż po 1990 r., kiedy to została rozwiązana. PZPR w województwie krakowskim należała do najliczniejszych organizacji partyjnych w kraju. Na jej pozycję wpływało również to, że Kraków był i jest ważnym ośrodkiem administracyjnym, gospodarczym, kulturalnym i naukowym. Publikacja omawia dzieje krakowskiej PZPR w trzech płaszczyznach. Autor przedstawił dok...
Dwunasty tom zapisków prymasa Stefana Wyszyńskiego, dotyczący w całości roku 1965, obejmuje przełom ósmego i dziewiątego roku trwania Wielkiej Nowenny Tysiąclecia Chrztu Polski, pomyślanej przez prymasa Wyszyńskiego jako zakrojony na szeroką skalę program duszpasterski moralnego i duchowego odrodzenia narodu. Jednocześnie był to czwarty rok trwania Soboru Watykańskiego II. Prymas Wyszyński podczas zasiadał wciąż w prezydium Soboru jako jedyny przedstawiciel Europy Wschodniej....
Historia ucieczek z komunistycznej Polski sięga pierwszych powojennych miesięcy, a więc czasów, kiedy ostateczny kształt jej granic nie został jeszcze określony, a system ich ochrony w zasadzie nie istniał. O ile jednak szczególne uwarunkowania tego okresu pozwoliły wielu ludziom względnie bezpiecznie opuścić kraj, o tyle w miarę umacniania się reżimu podjęcie decyzji o nielegalnej ucieczce często wiązało się z dużo większym ryzkiem niż tylko niebezpieczeństwo zatrzymania śmi...
W tomie zamieszczone zostały 173 dokumenty dotyczące pomocy udzielanej Żydom przez Polak ów na terenie dystryktu Galicja Generalnego Gubernatorstwa i na Wolyniu. W większości są to protokoły przesłuchań świadków, sporządzone przez pracowników Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Ukazują one najróżniejsze formy pomocy, a zwłaszcza: wyrabianie fałszywych dokumentów, przekazywanie żywności, ukrywanie okresowe, ukrywanie długotrwałe. W części z nich występują i...
„Kto kontroluje przeszłość, kontroluje przyszłość. Kto kontroluje teraźniejszość, kontroluje przeszłość” – napisał swego czasu George Orwell. Im silniejsza, im bardziej opresyjna jest władza, tym łatwiej wprowadzać tę zasadę w życie. Co nie znaczy zarazem, że od tego rodzaju pokus wolne są rządy demokratyczne. Nawet jednak skrajnie autorytarne reżymy wiedzą, że implementowana odgórnie wizja przeszłości – szczególnie niedalekiej – nie może wisieć w próżni. Uprawiana przez nie ...
Książka jest poświęcona trudnemu, i wciąż wywołującemu emocje tematowi postaw Polaków wobec stojących w obliczu Zagłady Żydów. Literatura na ten temat jest coraz bogatsza, ale mimo upływu ponad 70 lat od końca II wojny światowej, wciąż jeszcze niewiele możemy powiedzieć o skali pomocy, jaką Polacy oferowali Żydom. Wiemy, że była znacząca, o czym świadczy choćby liczba przyznanych Polakom przez Instytut Yad Vashem tytułów Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Znamy poszczególne, ...
Szósty tom słownika zawiera 112 biogramów żołnierzy i działaczy podziemia niepodległościowego. Znajdziemy wśród nich przedstawicieli wszystkich chyba działań powojennej konspiracji: oficerów i żołnierzy struktur poakowskich (Delegatury Sił Zbrojnych i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”), obozu narodowego (Narodowych Sił Zbrojnych i Narodowego Zjednoczenia Wojskowego), a także uczestników ruchu ludowego i piłsudczyków. Publikacja pozwala zrozumieć ich motywacje i drogi życiow...
Powołanie do życia pod koniec 1998 r. Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu to punkt zwrotny w polskiej debacie o trudnym rozliczeniu dyktatury komunistycznej, a zwłaszcza popełnionych w jej czasie zbrodni, stosowanych represji wobec opozycji niepodległościowej, i problemie uwikłania części społeczeństwa w kolaborację z organami bezpieczeństwa państwa. Instytut stał się też szybko najważniejszą instytucją państwa, odpowiedzialną z...
Zainteresowanie Czechosłowacji położonym u ujścia Odry Szczecinem, sięgające czasów dwudziestolecia międzywojennego, pozostało aktualne także po zakończeniu II wojny światowej. Wtedy też powrócono do koncepcji umiędzynarodowienia portu i przekazania Czechosłowacji jego części w zamian za korzystne dla Polski rozstrzygnięcia sporu o Śląsk Cieszyński. Żywe pozostawały także plany wspólnej inwestycji w postaci budowy kanału Odra–Dunaj. Pomimo deklaracji składanych już w 1945 r....
