Biografie i wspomnienia

Typ publikacji

Cena

Format

Wydawcy

Sortuj według:
Zyskujące popularność

Popularne kategorie

Wszystkie kategorie

    Promocja
    okładka Mechanik. Kulisy padoku Formuły 1 i tajemnice rywalizacji, Audiobook | "Elvis" Priestley Marc

    Świat Formuły 1, jakiego jeszcze nie znałeś! Ukryty stetoskop przykładany do maszyny tankującej, wojskowe systemy szyfrowania wprowadzone w obawie przed szpiegami czy kombinezony przygotowane przez Europejską Agencję Kosmiczną… Tam, gdzie o wyniku decydują ułamki sekund, każda nowinka może być na wagę złota. Marc „Elvis” Priestley przez blisko dekadę pracował jako mechanik McLarena i był częścią wielkiego świata Formuły 1. Imprezował z Schumacherem, Räikkönenem i innymi kie...

    Promocja
    okładka Jak człowiek staje się mordercą, Audiobook | Richard Taylor

    Dlaczego ludzie zabijają? Czy popełnienie makabrycznej zbrodni czyni z kogoś potwora? Czy każdy z nas, gdyby miał powód, mógłby zostać zabójcą? W ciągu dwudziestu sześciu lat praktyki klinicznej psychiatra sądowy Richard Taylor pracował nad ponad setką spraw dotyczących morderstw. I chociaż wszystkie kończyły się ludzką śmiercią, to za zbrodniami stały odmienne motywacje. W swojej fascynującej opowieści autor wspomina najbardziej tragiczne, przerażające i poruszające przypa...

    Promocja
    okładka DANZIGERSTRASSE 13. Słuchowisko, Audiobook | Szczęsny Mikołaj

    Jest wiosna 1944 roku. Do mieszkania młodej dziewczyny Barbary Cygańskiej wkracza gestapo. Zostaje aresztowana i przewieziona do więzienia przy ul. Gdańskiej 13 w Łodzi. Rozpoczyna się dramatyczna walka o życie, honor i godność. Każdy dzień to brutalne starcie z mikroświatem więziennym, w którym ludzkie namiętności mieszają się z bezwzględnością wojny. Przeżycia głównej bohaterki przenoszą nas do świata kobiecego doświadczenia największego konfliktu w dziejach ludzkości. Słuc...

    Promocja
    okładka Pokonać chorobę, Audiobook | David Fajgenbaum

    Bestseller LOS ANGELES TIMES i PUBLISHERS WEEKLY. PRZEJMUJĄCE WSPOMNIENIA MŁODEGO LEKARZA, U KTÓREGO WYKRYTO RZADKĄ ŚMIERTELNĄ CHOROBĘ. W AKCIE DESPERACJI SAM ZAJĄŁ SIĘ BADANIAMI NAD SKUTECZNYM LEKIEM. I WYGRAŁ. David Fajgenbaum jest lekarzem. Na studiach odnosił sukcesy sportowe. Przezywano go Bestią ze względu na jego wytrzymałość psychiczną i fizyczną. Pewnego dnia zaczął odczuwać ogromne, niewytłumaczalne zmęczenie. W ciągu kilku tygodni jego narządy wewnętrzne przesta...

    Promocja
    okładka Zniknięty ksiądz, Audiobook | Marcin Adamiec

    Marcin Adamiec jest zwykłym księdzem z żarliwym powołaniem. Wytrzyma sześć lat. Po pełnym nadziei i ekscytacji okresie seminarium szybko nadchodzi rozczarowanie rzeczywistością plebanii, nałogi, obezwładniająca samotność, choroba, poważny wypadek, a w końcu najgorsze dla młodego księdza – utrata wiary. Wali mu się świat, ale też pojawia się światełko w tunelu – ona. Dziś były już ksiądz mówi, że uciekł od śmierci w życie. Oprócz swojej historii Adamiec opowiada historie innyc...

    Promocja
    okładka Podróżności, Audiobook | Kaleta Kris

    Wsłuchaj się w opowieść o codzienności w podróży. Poznaj przemyślenia autora na temat współczesnych czasów i wyzwań z nimi związanych. Posłuchaj o przeżyciach ludzi, których autor spotkał w swoich podróżach. Zabierz ze sobą „Podróżności” w wersji audio w dowolne miejsce – w podróż, na trening, do samochodu – albo po prostu usiądź wygodnie w fotelu w salonie i posłuchaj tej zachęcającej do refleksji opowieści o codzienności w podróży. Posłuchaj o życiu w Londynie, Stanach Zjed...

    Promocja
    okładka Stulecie przeszkód, Audiobook | Daniel Lis

    TO NIE JEST TYLKO OPOWIEŚĆ O SPORCIE I WIELKICH IDEACH. TO WCIĄGAJĄCA HISTORIA LUDZKICH NADZIEI I AMBICJI, LĘKÓW, SŁABOŚCI I DRAMATYCZNYCH WYBORÓW ORAZ NAJTRUDNIEJSZYCH WALK, KTÓRE TOCZĄ SIĘ POZA STADIONAMI. Na pierwszym planie walka Polaków o złoto, srebro lub brąz, a w tle – wielka historia i wielki teatr kolejnych olimpiad. Legionista Adam otrzepał się z pyłu wojennego i bierze przeszkody na paryskim hipodromie, oszczepniczka Marysia przemawia się z Hitlerem w loży honorow...

    Promocja
    okładka Coco Chanel. Krótka historia największej dyktatorki mody, Audiobook | Renata Pawlak

    „Coco Chanel. Krótka historia największej dyktatorki mody” to wciągająca biografia francuskiej ikony stylu i założycielki jednej z najbardziej rozpoznawalnych marek luksusowych na świecie. Życie Coco obfitowało nie tylko w sukcesy na polu zawodowym, ale pełne było także rozterek, burzliwych romansów, łamiących serce rozstań z mężczyznami, przyjaźni z najbardziej wpływowymi artystami i oficjelami XX wieku oraz zagadek, w których rozwikłaniu nie pomagała sama Chanel. Co spraw...

    Promocja
    okładka Solo, Audiobook | Krzysztof Wielicki

    ”Nawet gdy jestem sam, nie czuję się samotny. Wiem, że ktoś na mnie czeka w bazie, w domu. Dwudniową samotność można polubić, bo ona wynika z realizacji marzenia. Boję się samotności w życiu.” Krzysztof Wielicki jest piątym człowiekiem na świecie, który zdobył wszystkie czternaście ośmiotysięczników. Samotnie wspinał się na Broad Peak, Lhotse, Dhaulagiri, Makalu, Nanga Parbat… Wydawać, by się mogło, że jego kariera wspinaczkowa nie ma już przed czytelnikami tajemnic. A jednak...

    Promocja
    okładka Janis Joplin, Audiobook | Lucas Hugo Pavetto

    Biografia legendy rocka! W ciągu zaledwie kilku lat ze zmarginalizowanej dziewczyny z dalekiego Teksasu stała się symbolem niepowtarzalnego okresu muzycznego. Janis Joplin zdołała zabłysnąć, by następnie bardzo szybko zgasnąć. Nigdy nie czuła, że musi być kimś więcej. Mieć w sobie więcej rocka, więcej bluesa. Być lepsza, piękniejsza. Oto opowiadanie o jej pragnieniu autodestrukcji, o odnajdywaniu siebie w muzyce oraz oczywiście o jej niezapomnianym głosie.

    Promocja
    okładka Zawsze mówi, że wróci, Audiobook | Katarzyna Zdanowicz

    To nie jest książka o himalaistach, ale ma się wrażenie, jakby byli w pokoju obok i chętnie szerzej otworzyli drzwi, za którymi Katarzyna Zdanowicz prowadzi rozmowy z ich żonami i partnerkami. Co by wtedy usłyszeli? Kawał trudnej prawdy również o sobie, odgłosy i zapachy zwyczajnego życia, w którym nie uczestniczyli, będąc na wielomiesięcznych wyprawach, śmiech i łzy, czasem wściekłość, zawsze nadzieję, że przecież wróci. Dziewięć niezwykłych kobiet. Dziewięć opowieści o ...

    Promocja
    okładka Kurt Cobain, Audiobook | Lucas Hugo Pavetto

    W czasie swojego krótkiego i bolesnego życia Kurt Cobain wypełniał zeszyty wierszami, szkicami i notatkami, zapisując swoje plany dotyczące Nirvany, przemyślenia na temat sławy i rozgłosu, a także wszystko to, co myślał o muzyce i środowisku producentów, o wytwórniach płytowych i fanach. To intymna podróż, podczas której poznamy początki i koniec legendy współczesnej muzyki.

    Promocja
    okładka Tim Burton, Audiobook | Elisa Costa

    Biografia jednego z największych geniuszy filmowych wszechczasów. Tim Burton urodził się w Burbank jako Timothy Walter Burton 25 sierpnia 1958 r. Ogromnie ceniony reżyser i scenarzysta jest też niezwykłym rysownikiem i pisarzem. Jest pasjonatem baśni, które potrafi kształtować według własnego uznania, przekładając je potem na genialne filmy. Reżyser klasyków kinowych takich jak "Edward Nożycoręki", "Charlie i fabryka czekolady" czy "Sok z Żuka".

    Promocja
    okładka Tango milonga, czyli co nam zostało z tamtych lat, Audiobook | Ryszard Wolański

    Barwna opowieść z okresu międzywojennego, pisana przez pryzmat losów najpopularniejszego i najpłodniejszego autora tamtych czasów – Andrzeja Własta. Był jedną z najważniejszych postaci międzywojennej polskiej estrady. Tworzył niezapomniane do dziś przeboje dla ówczesnych supergwiazd rewii i teatrów – Lody Halamy, Eugeniusza Bodo, Ludwika Sempolińskiego, Hanki Ordonówny i Zuli Pogorzelskiej. To on zresztą wymyślił słowo „przebój” jako zamiennik dla niemieckiego „szlagieru”. Wł...

    Promocja
    okładka Tysiąc wiatrów w biegu, Audiobook | Małgorzata Dzieduszycka-Ziemilska

    „Tysiąc wiatrów w biegu” to książka łącząca w sobie elementy biograficzne i fikcyjne. Napisana jest w formie fabularyzowanego dokumentu i traktuje o Zofii Tetmajer – osobie, która wbrew skomplikowanym czasom, w którym przyszło jej żyć, zawsze chciała samodzielnie decydować o sobie i swoich działaniach. „Znałam Zosię od zawsze, towarzyszyła mi od dzieciństwa. Wśród kuzynek i ciotek, autentycznych i przyszywanych, Zosia była inna. Często mówiła coś, czego nie powiedziałby nikt ...

    Promocja
    okładka Włodzimierz Szaranowicz. Życie z pasją, Audiobook | Szaranowicz Włodzimierz

    Jego niepowtarzalny głos przez lata rozbrzmiewał w polskich domach, towarzysząc największym sukcesom polskich sportowców. Do dziś Włodzimierz Szaranowicz kojarzy się ze zwycięstwami Adama Małysza i Kamila Stocha, medalami polskich lekkoatletów oraz ceremoniami otwarcia igrzysk olimpijskich. Kibice potrafią z pamięci cytować jego kultowe komentarze. W szczerej rozmowie z córką jeden z najpopularniejszych i najbardziej szanowanych polskich dziennikarzy sportowych opowiada o sw...

    Promocja
    okładka Darwin. Niedoszły pastor. , Audiobook | S. Szary

    Karol Darwin to jeden z najwybitniejszych naukowców w historii. Był twórcą teorii doboru naturalnego, czyli tzw. teorii ewolucji. Teoria ta radykalnie zmieniła sposób myślenia o świecie przyrody, potwierdzając istnienie ewolucyjnego dziedziczenia cech gatunkowych. Kim był Karol Darwin, jakim był człowiekiem i jak wyglądała jego droga na szczyt naukowego Olimpu i dlaczego, po dziś dzień, jego teorie budzą tyle kontrowersji? O tym wszystkim dowiedzą się Państwo z niniejszego au...

    Promocja
    okładka Kolory życia, Audiobook | Ewa Domańska

    „Jeśli masz ochotę na dawkę dobrej energii, przesłanie z humorem, trochę głębokich refleksji, szczyptę cynizmu, a to wszystko okraszone muzycznym collage’em, to zapraszam w wyjątkową podróż”. Kolory życia to autobiografia niewidomej kobiety. Bohaterka jest dziennikarką, artystką i kompozytorką. Wytrwale realizuje pasje, podąża za marzeniami, choć droga do nich jest kręta. Na swoim przykładzie pokazuje jak porażkę przekuć w sukces i jak czerpać dobro z trudnych lekcji....

    Promocja
    okładka Anoda i Katoda Tom 2, Audiobook | Melchior Wańkowicz

    „Anoda i katoda” to ostatnie dzieło pisarza, wydane już pośmiertnie w latach 1980-1981. Według zamysłu autora, miał to być przegląd całej jego twórczości, począwszy od pierwszych tekstów jeszcze sprzed I wojny światowej, a kończąc na powstałych w ostatnich latach życia. Na tom II (zatytułowany „Międzyepoka”) składają się m.in. słynny utwór o sztuce pisania reportażu pt. „Prosto od krowy” oraz wyselekcjonowane teksty publicystyczne – istne silva rerum, gratka dla wszystkich ci...

    Promocja
    okładka Marlon Brando. Rozmawia Lawrence Grobel, Audiobook | Lawrence Grobel

    Słynny wywiad-rzeka mistrza dziennikarstwa, Lawrence’a Grobela, z najbardziej wpływowym aktorem XX wieku, symbolem Hollywood, Marlonem Brando. W 1978 roku Grobel odwiedził tahitańską wyspę Marlona Brando, by przeprowadzić z nim wywiad dla Playboya. Brando zastrzegł, że będą rozmawiać tylko o… Indianach. Grobelowi udało się jednak poruszyć o wiele więcej tematów… Marlon Brando utorował drogę dla emocjonalnego, naturalistycznego stylu gry Jamesa Deana, Roberta De Niro, Jo...

    Promocja
    okładka Anoda i Katoda Tom 1, Audiobook | Melchior Wańkowicz

    „Anoda i katoda” to ostatnie dzieło pisarza, wydane już pośmiertnie w latach 1980-1981. Według zamysłu autora, miał to być przegląd całej jego twórczości, począwszy od pierwszych tekstów jeszcze sprzed I wojny światowej, a kończąc na powstałych w ostatnich latach życia. Na tom II (zatytułowany „Międzyepoka”) składają się m.in. słynny utwór o sztuce pisania reportażu pt. „Prosto od krowy” oraz wyselekcjonowane teksty publicystyczne – istne silva rerum, gratka dla wszystkich ci...

    Promocja
    okładka Ze sztambucha starego komucha, Audiobook | Andrzej Kalinin

    Dowcipna opowieść o różnych dziwnych i śmiesznych sprawach z czasów PRL-u, kiedy to jedynie słuszne i zbawienne dyrektywy wszechobecnej i wszechwładnej wówczas Partii, co rusz zderzały się z polskim cwaniactwem i relatywizmem ludu pracującego miast i wsi. Rzecz dzieje się bowiem w Polsce gminnej i powiatowej, w dodatku w zgodzie z jej specyfiką, gwarą i folklorem. Prześmieszne, choć traktowane na poważnie, relacje ówczesnych aktywistów partyjnych, mówią dziś więcej o bzdurnoś...

    Promocja
    okładka Leonardo da Vinci. Życie i dzieło. Tom I. Artysta i malarz renesansu., Audiobook | Müntz Eugène

    Błyskotliwy umysł Leonarda da Vinci od stuleci fascynuje miłośników sztuki i badaczy jego twórczości. Wszechstronne zainteresowania geniusza wzbudzały podziw już jemu współczesnym. Malarz, rzeźbiarz, wynalazca, teoretyk sztuki, naukowiec, anatom, architekt, muzyk, uczony – każde z tych określeń pasuje do rozległych tematycznie zajęć renesansowego mistrza. Dzieło autorstwa prof. Eugène’a Müntza to obszerna praca wnikliwie analizująca m.in. genezę wyjątkowego talentu Leonarda...

    Promocja
    okładka Odlot, Audiobook | Eric Berger

    Barwna i porywająca opowieść o pełnych upadków i wzlotów początkach SpaceX ─„New York Times" , Book Review Sprawnie opowiedziana, trzymająca w napięciu historia firmy SpaceX - która odkąd powstała w 2002 roku, kilkakrotnie znalazła się o krok od upadku. ─ „Financial Times" Porażka jest opcją. Inaczej niż 50 lat temu porażka stała się częścią strategii Elona Muska i SpaceX. I ta strategia, jak widać doskonale się sprawdza. Odlot to świetnie napisana historia o najważniejszej o...

Co znajdziesz w kategorii: Biografie i wspomnienia

Co to jest książka biograficzna?

Książki biograficzne to dzieła opisujące życie, karierę, osiągnięcia jakiejś znanej postaci lub popularnej osoby, na przykład muzyka, polityka czy sportowca. Niektóre z tych tytułów są fabularyzowane, inne nie. W przeciwieństwie do autobiografii, ebooki biograficzne napisane są z perspektywy osoby trzeciej, opisującej daną postać. Z kolei autobiografie to historie tworzone przez same osoby w nich opisywane - znajdziecie w nich zatem wiele osobistych opowieści oraz pierwszoosobową formę narracji. Czasami biografie skupiają się na osobach lub wydarzeniach kontrowersyjnych - innym razem na tych najbardziej cenionych i lubianych. Sensację wywołał na przykład debiut literacki Jennette McCurdy, “Cieszę się, że moja mama umarła”. Ten pełen emocji zapis zmagań z toksyczną matką, zaburzeniami odżywiania i uzależnieniami jednej z najbardziej znanych współczesnych amerykańskich dziecięcych aktorek. Nie zawsze jednak biografie lub autobiografie opierają się na tak trudnych zwierzeniach i wspomnieniach.

Z czego składa się biografia?

Jakie elementy składają się na ciekawe biografie? Przede wszystkim wciągająca, często wielowątkowa historia odmalowująca obraz człowieka z krwi i kości - z jego radościami i smutkami, problemami i sukcesami. Często dzieła te opierają się na wspomnieniach - czy to samej opisywanej osoby, czy jej przyjaciół, znajomych, rodziny, bliskich. Dzięki temu otrzymujemy w miarę możliwości jak najbardziej pełny obraz życia, do którego poznania zostajemy zaproszeni. Nierzadko dzięki temu poznajemy inne, czasem zaskakujące oblicze danej osoby, odmienne od tego, co znamy z mediów czy opinii społecznej. Najlepsze książki biograficzne często opierają się na sytuacjach, które są czytelnikom zupełnie nieznane lub niewyobrażalne. Tak dzieje się na przykład w wypadku tytułu “ Czesałam ciepłe króliki. Rozmowa z Alicją Gawlikowską-Świerczyńską” Dariusza Zaborka. Ta lekarka i więźniarka obozu w Ravensbrück opowiada historię o niesamowitym optymizmie, który udało się jej utrzymać nawet pomimo tragicznych warunków obozu koncentracyjnego. W wieku 92 lat zdecydowała się opowiedzieć Zaborkowi o swoim życiu, dzięki czemu otrzymujemy poruszający obraz o życiu silnej, odważnej i niezależnej kobiety. Ebook z tym wywiadem znajdziecie na Woblink w formatach epub, mobi lub pdf.

Jakie są rodzaje ebooków biograficznych?

Na Woblink znajdziecie wiele różnych rodzajów biografii literackich skupiających się na osobach o różnych zawodach, pochodzeniu czy żyjących w zupełnie odmiennych od dzisiejszych warunkach. Wiele tego typu dzieł odmalowuje portrety artystów i twórców. W tej grupie znajdziecie chociażby historię życia Kory zatytułowaną “Się żyje. Kora. Biografia” napisaną przez Katarzynę Kubisiowską. Z kolei autobiograficzna “My Love Story. Autobiografia” została spisana przez samą Tinę Turner. Nie tylko ta wielka piosenkarka wzięła sprawy w swoje ręce, gdy przyszło do opowiedzenia historii swojego życia. Taką drogą poszli także Dave Grohl, muzyk, lider zespołu Foo Fighters, w swojej książce “The Storyteller. Moje historie. Opowieści o życiu i muzyce” czy Woody Allen w “A propos niczego. Autobiografia”. Specyficzny rodzaj autobiografii przedstawił w swoim dziele “Tysiąc lat radości i trosk. Wspomnienia” chiński artysta Ai Weiwei, przeplatając własne doświadczenia i wspomnienia z historią swojego ojca oraz kontekstem przemian, jakie miały miejsce w Chinach w ciągu kilku ostatnich dekad. Ciekawą perspektywę biografii artysty proponuje także Natalia Budzyńska w swoim dziele “Witkiewicz, ojciec Witkacego”. Opisuje ona bowiem życie znanego malarza, krytyka sztuki oraz pisarza, ojca Witkacego, twórcy architektonicznego stylu zakopiańskiego, o którym czasem zapomina się, mówiąc głównie o jego synu. Wśród ważnych biografii polskich artystów znajdziecie także książkę Moniki Śliwińskiej “Wyspiański. Dopóki starczy życia”. Dzięki danym zebranym w archiwach, rodzinnych dokumentach, listach i pamiętnikach Śliwińskiej udaje się zrekonstruować mało znanego, prywatnego Wyspiańskiego, który ściga się z własną śmiercią, najbardziej intymne wiersze pisze o żonie i gorączkowo szuka sposobu, by dostąpić artystycznego spełnienia i nieśmiertelności. Cennym źródłem wiedzy są także biografie świętych (hagiografie). Dotyczą one zarówno postaci historycznych (na przykład “Ignacy Loyola. Sam i na piechotę”), jak i współczesnych (jak “Siostra Faustyna. Biografia świętej”). Wiele z nich dotyczy także świętych papieży, w tym Jana Pawła II - tutaj znajdziecie chociażby “Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata” o. Macieja Zięby lub “Niezapomniany. Jan Paweł II we wspomnieniach przyjaciół i współpracowników” Włodzimierza Rędziocha. Te i wiele innych biografii oraz autobiografii znajdziecie na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).

Najlepsze książki biograficzne i autobiograficzne

Wiele popularnych biografii i autobiografii opowiada historie osób rozpoznawalnych na całym świecie, odkrywając nieznane lub przemilczane wcześniej elementy ich życia. Biografie sławnych ludzi zawierają w sobie także między innymi najciekawsze biografie sportowców, polityków, pisarzy czy muzyków. Znajdziecie tu na przykład ebooka “Ten drugi”, opowieść o księciu Harrym. Wcześniej ukrywane wydarzenia i okoliczności zawiera w sobie także na przykład biografia aktora Matthew Perry'ego , znanego głównie z roli Chandlera w serialu “Przyjaciele”. Jego “ Przyjaciele, kochankowie i ta Wielka Straszna Rzecz”, choć pełne charakterystycznego dla niego humoru, opowiada o trudnej walce z chorobą i nałogami, najciemniejszych momentach życia i najważniejszych, prawdziwych przyjaciołach. Swoją autobiografię, w której wyjaśnia wiele wcześniejszych kontrowersji i ujawnia nieznane dotąd fakty, stworzyła także Pamela Anderson w “Love, Pamela. Autobiografia”. Poznać możecie także życie innych aktorów - Matthew McConaughey’a w książce “Zielone światła” czy Toma Feltona w “Po drugiej stronie różdżki”. Michał Rusinek, przez wiele lat sekretarz Wisławy Szymborskiej, opowiada o tej wybitnej poetce w swoim “Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej”. David Gardner napisał biografię jednego z najbardziej znanych współcześnie amerykańskich aktorów zatytułowaną “ Tom Hanks. Enigma”. Nie tylko artyści są jednak podmiotami książek biograficznych. Jedna z najbardziej głośnych swego czasu pozycji dotyczy współtwórcy sukcesu firmy Apple - to “Steve Jobs” Waltera Andersona. Znaną autobiografię napisała także Michelle Obama - jej “ Becoming. Moja historia” to pełne szczerości i humoru wspomnienia byłej Pierwszej Damy Stanów Zjednoczonych. O swoich przodkach pisała z kolei znana dziennikarka Oriana Fallaci. “Kapelusz cały w czereśniach” to epicka historia jej własnych przodków, pełna miłości, zdrady, namiętności i niespokojnego ducha, artystów, chłopów, buntowników, bohaterów i tchórzy, a przy tym literacki hołd dziennikarki dla jej rodzinnych Włoch i Florencji. Te i wiele innych tytułów biograficznych odsłaniających życie znanych i mniej znanych osób z Polski i świata, czeka na Was na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).