TargiKsiążkiMaj2025

Biografie i wspomnienia

Typ publikacji

Cena

Format

Wydawcy

Sortuj według:
Zyskujące popularność

Popularne kategorie

Wszystkie kategorie

    Promocja
    okładka Lud, Ebook | Ilona Wiśniewska

    U północno-zachodnich wybrzeży największej wyspy świata leży skalista wysepka o powierzchni dwunastu kilometrów kwadratowych, zamieszkana przez tysiąc trzysta osób. To tutaj znajduje się najstarszy w Grenlandii dom dziecka, w którym Ilona Wiśniewska pracowała jako wolontariuszka przez trzy miesiące wiosną 2017 roku. Pisząc kolejny reportaż z Północy, chciała na coś się przydać tym, których historii przyjechała wysłuchać. Grenlandczycy opowiadali jej o swoim kraju podczas ło...

    Promocja
    okładka Amerykańska księżna, Ebook | Virgilia Sapieha

    W 1933 roku młoda Amerykanka przyjeżdża do Polski jako żona księcia Pawła Sapiehy. Trafia do egzotycznego świata polskiej arystokracji, w którym nowojorskie wychowanie musi skonfrontować z zastaną tu rzeczywistością. Z tej perspektywy spogląda na stosunki społeczne panujące w II Rzeczpospolitej, poznaje ówczesną elitę, obserwuje nadchodzącą wojnę oraz upadek państwa. Z wrodzonym talentem pisarskim, niepozbawionym ostrza krytyki, odmalowuje fascynujący obraz epoki. Po wybuchu ...

    Promocja
    okładka Tatuaż z tryzubem, Ebook | Ziemowit Szczerek

    To nie jest kolejna książka o Majdanie i o wojnie w Donbasie. Owszem, jest tam i Donbas, jest i Majdan, ale stanowią tylko część skomplikowanej układanki, która nazywa się Ukrainą. To podróż przez tworzące się państwo. Niekiedy postapokaliptyczne, niekiedy ryczące od entuzjazmu. To wyprawa opłotkami najnowszej historii Ukrainy, mająca przybliżyć Polakom ten kraj, o którym czytali już sporo, ale raczej nie w ten sposób. To książka podróżnicza, ale podróże, które opisuje, są p...

    Promocja
    okładka Izrael już nie frunie, Ebook | Paweł Smoleński

    Pasjonująca opowieść o państwie Izrael. W dwudziestu kilku znakomitych reportażach Paweł Smoleński prowadzi nas po zaułkach izraelskich miast, po miasteczkach i kibucach, po plażach, knajpach i świątyniach. Wszędzie, gdzie się da, w salonach i na bazarach, rozmawia z ludźmi. Słucha ich opowieści. I pisze: o Fatimie i innych kobietach ze stowarzyszenia Sziruk jadących z misją do kobiet izraelskich, o życiu osadników w Strefie Gazy i o likwidacji żydowskich osiedli, o choro...

    Promocja
    okładka Pisma z getta warszawskiego, Ebook | Rachela Auerbach

    Pisma Racheli Auerbach z okresu jej pobytu w getcie warszawskim ocalały w Podziemnym Archiwum Getta Emanuela Ringelbluma. Stanowią świadectwo wyjątkowe, bo obejmujące różne punkty widzenia: pisarki całym sercem oddanej kulturze żydowskiej i obserwującej jej nieuchronna zagładę; bliskiej współpracowniczki Ringelbluma przygotowującej opracowania i zbierającej dla niego materiały; kierowniczki gettowej kuchni zdobywającej produkty i nalewającej zupę do talerzy. Auerbach zmagała ...

    Promocja
    okładka Sadystka z Auschwitz, Ebook | Jarosław Molenda

    HISTORIA MARII MANDL TO PRZERAŻAJĄCY DOWÓD NA TO, JAK BARDZO MOŻNA ZNIEWOLIĆ LUDZKI UMYSŁ I PODPORZĄDKOWAĆ SPOŁECZEŃSTWO DOKTRYNIE TERRORU. MARIA MANDL TO SYMBOL NAZISTOWSKICH OŚRODKÓW ZAGŁADY. ZŁO W LUDZKIEJ SKÓRZE, NAJBARDZIEJ PRZERAŻAJĄCE, NAJBARDZIEJ OKRUTNE W CAŁEJ SWOJEJ POSTACI ZŁO, JAKIE NIGDY NIE POWINNO UJAWNIĆ SIĘ W CZŁOWIEKU. Oto przerażająca historia Marii Mandl, której kariera od wiejskiej dziewczyny po „menedżerkę” śmierci pokazuje, że okrucieństwo nie ma ...

    Promocja
    okładka Zamach na Kutscherę, Audiobook | Marek Dunin-Wąsowicz

    Historia najgłośniejszego zamachu przeprowadzonego przez żołnierzy oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej AK „Pegaz”, którego celem było zabicie dowódcy SS i Policji na dystrykt warszawski Generalnego Gubernatorstwa Franza Kutscherę. Operacja ta została przeprowadzona 1 lutego 1944 w Alejach Ujazdowskich w Warszawie. Operacja ta zakończyła się sukcesem. Uważana jest za najważniejszą akcją bojową wymierzoną w wysokiego funkcjonariusza niemieckiego aparatu terroru, która z...

    Promocja
    okładka Wspomnienia polskie. Wędrówki po Argentynie, Ebook | Witold Gombrowicz

    Wspomnienia polskie  należą do mniej znanych utworów Witolda Gombrowicza. Ogłoszone zostały dopiero po śmierci pisarza, utrzymane są w formie swobodnej, pełnej anegdot i dygresji gawędy o czasach przedwojennych, o życiu artystycznym Warszawy i spotykanych ludziach. Książka posiada walor duchowej autobiografii pisarza i jest najważniejsza dla zrozumienia innych jego dzieł.

    Promocja
    okładka Złe. Kobiety w służbie III Rzeszy, Ebook | Marek Łuszczyna

    BEZWZGLĘDNE I OKRUTNEAMBITNE I ZAŚLEPIONE ZDOLNE DO WSZYSTKIEGO W IMIĘ III RZESZY  Hermine Braunsteiner – strażniczka obozowa, znana jako „Kobyła z Majdanka”. Za najmniejsze przewinienie zadeptywała swoje ofiary na śmierć. Po wojnie ukrywała się w USA, gdzie odgrywała rolę idealnej pani domu. Pauline Kneissler – pielęgniarka, bez mrugnięcia okiem selekcjonowała chorych psychicznie „pacjentów”, którzy trafiali do komór gazowych. Uważała, że „śmierć przez zagazow...

    Promocja
    okładka Cyrankiewicz, Ebook | Piotr Lipiński

    Socjalista przed wojną, więzień Auschwitz w czasie wojny, czołowy komunista po wojnie. Konformista, bohater dowcipów, wieczny premier. Szara eminencja, figurant. Ulubieniec wielu Polaków. Stał na czele rządu przez ponad dwadzieścia lat, od 1947 do 1970 roku, z przerwą w latach 1952–1954, kiedy stanowisko zajmował Bierut. Wówczas był wicepremierem. Żartowano, że jest najtańszym politykiem w PRL-u, bo do urzędów nie trzeba zamawiać nowych portretów. Po rozstaniu z fotelem ...

    Promocja
    okładka Afganistan - relacja BOR-owika, Audiobook | Jan Jagoda

    Afganistan długi czas był jedną z głównych płaszczyzn konfrontacji świata zachodniego z terroryzmem. Braliśmy w tym czynny udział. Audiobook „Afganistan. Relacja borowika” jest zapisem zdarzeń, opowiedzianych przez jednego z uczestniczących w nich Polaków, przedstawiciela BORu. Na pierwszej linii frontu stają bowiem nie tylko żołnierze, ale przedstawiciele dyplomacji i różnych służb. Relacja toczy się prawdziwie, bez przerysowań, z oddaniem całego autentyzmu tamtych dni. Ma w...

    Promocja
    okładka Władcy umysłów, Ebook | Przemysław Słowiński

    Steve Jobs. Współzałożyciel firmy Apple, człowiek, który wprowadził na rynek komputery Macintosh. Przekonał przemysł muzyczny do sprzedawania pojedynczych hitów w internetowym sklepie iTunes - jako gotowy materiał dla odtwarzaczy iPod. Po iPhonie, który zrewolucjonizował rynek smartfonów, zdążył jeszcze zaprezentować światu tablet iPad. Bill Gates. Miliarder, zarobił fortunę na obecnym wszędzie oprogramowaniu należącej do niego firmy Microsoft, a teraz chce walczyć z prz...

    Promocja
    okładka Gottland, Audiobook | Mariusz Szczygieł

    Wybór znakomitych reportaży poświęconych Czechom, uwikłanym w czasy, w jakich przyszło im żyć. Czechosłowacja i Czechy - Gottland - to kraj horroru, smutku i groteski. Gottland Mariusza Szczygła nie ma nic wspólnego ze stereoptypową opowieścią o kraju wesołków, zabijających czas przy piwie. Aktorka Lida Baarova - kobieta, przez którą płakał Goebbels; rzeźbiarz Otakar Szvec – twórca największego pomnika Stalina na kuli ziemskiej, który nim skończył dzieło, postanowił się zab...

    Promocja
    okładka Kulisy PIS, Ebook | Kamil Dziubka

    W Prawie i Sprawiedliwości nie dzieje się dobrze, skoro prominentni działacze partii rządzącej bez skrupułów donoszą na siebie: wicepremierzy i ministrowie dezawuują dokonania premiera Morawieckiego, współpracownicy Jarosława Kaczyńskiego przytaczają przykłady jego politycznego okrucieństwa, ludzie z Pałacu Prezydenckiego kpią z Andrzeja Dudy, przyboczni Ziobry obnażają jego grę. W tej książce ani jeden rozmówca nie pochodzi z opozycji. „Kulisy PiS” Kamila Dziubki demaskują P...

    Promocja
    okładka U nas, w Auschwitzu, Ebook | Tadeusz Borowski

    Gdy śmierć staje się codziennością, jej masowość i intensywność może być powodem do dumy. Tak jak dla jednego z bohaterów opowiadania, który pogardza innymi obozami zagłady. Tadeusz Borowski kolejny raz z brutalną szczerością opisuje świat zza płotu kolczastego, gdzie dla ludzi doprowadzonych na skraj wyczerpania fizycznego jakiekolwiek zasady moralne uległy zawieszeniu, a system wartości wywrócił się i przetasował. Opowiadanie przyjęło formę listów, które bohater Tadek (któ...

    Promocja
    okładka Gołda Tencer. Jidisze Mame, Ebook | Katarzyna Przybyszewska-Ortonowska, Gołda Tencer

    Historia Gołdy Tencer, aktorki, pieśniarki, dyrektor Teatru Żydowskiego im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie i Centrum Kultury Jidysz, założycielki Fundacji Shalom, to gotowy materiał na film. Urodzona w powojennej Łodzi, z pamiętania i ratowania kultury i tradycji żydowskiej stworzyła swoją życiową misję. Jej dzieciństwo to żydowska szkoła im. Icchoka Lejba Pereca, nieobecny wzrok ojca, który wywieziony z warszawskiego getta, przeżył Oświęcim i Mauthaus...

    Promocja
    okładka Awantury na tle powszechnego ciążenia, Ebook | Tomasz Lem

    Wspomnienia syna Stanisława Lema o ojcu są książką pełną humoru, ciepła i szacunku wobec głównego bohatera. "Potomkowie ludzi wielkich i sławnych, wspominając rodziców, popadają często w skrajności, miewają skłonność albo do czułostkowej idealizacji, albo do bolesnych rozliczeń. Tu jest inaczej: miłość i podziw łączą się w jedno z dyskretną szczerością. Dzięki temu właśnie portret Stanisława Lema okazuje się tak żywy, fascynujący i wielobarwny". (Tomasz Fiałkowski) W 2010 ro...

    Promocja
    okładka PRL Słynne pary, Audiobook | Sławomir Koper

    Słynne pary PRL Jędrusik i Dygat, Komedowie, Holoubkowie i inni Losy sławnych par PRL – aktorów, muzyków, polityków, artystów, literatów – z zapartym tchem śledziła niemal cała Polska. O ich szalonym życiu, romansach i skandalach, ślubach i rozwodach, podróżach, strojach oraz samochodach szeptano w kawiarniach, plotkowano w biurach. Otwarty związek bezpruderyjnej Kaliny Jędrusik i Stanisława Dygata wzbudzał niemałą sensację. Kompozytora Krzysztofa Komedę przytłaczała zabo...

    Promocja
    okładka Potargana w miłości, Ebook | Ula Ryciak

    OSIECKA W KALEJDOSKOPIE ŻYCIA Lubiła opuszczać salony i znikać na peryferiach rzeczywistości, miała talent do wyławiania ludzi na tak zwanych życiowych zakrętach… Kochała i porzucała, choć często i ją porzucano. Pełna nieodwzajemnionej miłości rozdawała czułość w zwrotkach i refrenach. Jej piosenki są śpiewaną kroniką naszej współczesnej historii. Tworzyła z lekkością niezapomniane teksty, które trafiały do szerokiej publiczności. W samo serce! Ula Ryciak w ...

    Promocja
    okładka Freddie Mercury i ja, Ebook | Jim Hutton

    Gdy Jim Hutton po raz pierwszy zobaczył Freddiego, nie rozpoznał wielkiej gwiazdy rocka. Także w kolejnych latach nie traktował go jak idola. Zostali przyjaciółmi, nierozłącznymi kompanami i kochankami. Ekscentryczny i kontrowersyjny na scenie, w życiu prywatnym Freddie Mercury był wrażliwym i serdecznym mężczyzną. Uwielbiał wystawne imprezy, ale też pragnął bliskości i uczucia. Hutton pisze szczerze, ale z klasą. Jego historia jest jak przepustka do nieznanego świata muzyc...

    Promocja
    okładka Już nic nie muszę, Audiobook | Grodzieńska Stefania

    Doskonale znana słuchaczom Polskiego Radia i miłośnikom kultowych programów satyrycznych Stefania Grodzieńska po oficjalnym zakończeniu swojej zawodowej pracy postanowiła podzielić się z publicznością wspomnieniami z życia zawodowego i osobistego. Aktorka, tancerka, felietonistka, a przede wszystkim osobowość sceniczna i pisarka, która stworzyła niezapomniane teksty kabaretowe, interpretowane przez znakomitych aktorów, jak choćby Magdalenę Zawadzką czy Wiktora Zborowskiego. ...

    Promocja
    okładka Ubek, Ebook | Bogdan Rymanowski

    Ubek to historia agenta, który z pasją i oddaniem donosił na kolegów z opozycji. Byli wśród nich Kaczyński, Tusk, Borusewicz. To opowieść o człowieku, który kłamał, oszukiwał i manipulował. Janusz Molka jest pierwszym funkcjonariuszem bezpieki, który odczuwa wstyd. Po latach łamie zmowę milczenia. Ze szczegółami opowiada o tym, jak SB kontrolowała opozycję, a swoje ofiary prosi o wybaczenie. Jego historia nie kończy się wraz z upadkiem PRL. Jej zaskakujący finał następuje...

    PromocjaNowość
    okładka Reformacja 2.0. Czy Kościół w Polsce przetrwa?, Ebook | Tomasz P. Terlikowski

    W swojej nowej książce Tomasz Terlikowski wnikliwie diagnozuje kondycję Kościoła katolickiego w Polsce. Dzieli się przemyśleniami na temat episkopatu oraz obecnych w Kościele ruchów oddolnych zarówno niosących nadzieję, jak i budzących uzasadnione obawy. Przede wszystkim zaś – robi to z nowej dla siebie perspektywy. „Uczę się życia na peryferiach. Lata bycia w centrum Kościoła, odwiedzania parafii, uczestnictwa w kościelnych wydarzeniach się skończyły” – pisze. Z dala od dymu...

    PromocjaNowość
    okładka I już nigdy nie nazwę cię tatą. Gdy przemoc farmakochemiczna niszczy rodzinę. Dziennik córki Gisèle Pelicot, Książka |

    Proces, który wstrząsnął światem. Matka uznana za bohaterkę. Ojciec okrzyknięty potworem. Oraz ich córka walcząca o przetrwanie. Oto jej historia. W listopadzie 2020 roku Caroline Darian dowiedziała się, że jej ojciec Dominique Pelicot został zatrzymany przez policję. W jego komputerze znaleziony dowody świadczące o tym, że od 2013 roku Pelicot odurzał swoją żonę Gisèle lekami i narkotykami, a następnie oddawał ją, niczego nieświadomą, mężczyznom, nie oczekując od ...

Co znajdziesz w kategorii: Biografie i wspomnienia

Co to jest książka biograficzna?

Książki biograficzne to dzieła opisujące życie, karierę, osiągnięcia jakiejś znanej postaci lub popularnej osoby, na przykład muzyka, polityka czy sportowca. Niektóre z tych tytułów są fabularyzowane, inne nie. W przeciwieństwie do autobiografii, ebooki biograficzne napisane są z perspektywy osoby trzeciej, opisującej daną postać. Z kolei autobiografie to historie tworzone przez same osoby w nich opisywane - znajdziecie w nich zatem wiele osobistych opowieści oraz pierwszoosobową formę narracji. Czasami biografie skupiają się na osobach lub wydarzeniach kontrowersyjnych - innym razem na tych najbardziej cenionych i lubianych. Sensację wywołał na przykład debiut literacki Jennette McCurdy, “Cieszę się, że moja mama umarła”. Ten pełen emocji zapis zmagań z toksyczną matką, zaburzeniami odżywiania i uzależnieniami jednej z najbardziej znanych współczesnych amerykańskich dziecięcych aktorek. Nie zawsze jednak biografie lub autobiografie opierają się na tak trudnych zwierzeniach i wspomnieniach.

Z czego składa się biografia?

Jakie elementy składają się na ciekawe biografie? Przede wszystkim wciągająca, często wielowątkowa historia odmalowująca obraz człowieka z krwi i kości - z jego radościami i smutkami, problemami i sukcesami. Często dzieła te opierają się na wspomnieniach - czy to samej opisywanej osoby, czy jej przyjaciół, znajomych, rodziny, bliskich. Dzięki temu otrzymujemy w miarę możliwości jak najbardziej pełny obraz życia, do którego poznania zostajemy zaproszeni. Nierzadko dzięki temu poznajemy inne, czasem zaskakujące oblicze danej osoby, odmienne od tego, co znamy z mediów czy opinii społecznej. Najlepsze książki biograficzne często opierają się na sytuacjach, które są czytelnikom zupełnie nieznane lub niewyobrażalne. Tak dzieje się na przykład w wypadku tytułu “ Czesałam ciepłe króliki. Rozmowa z Alicją Gawlikowską-Świerczyńską” Dariusza Zaborka. Ta lekarka i więźniarka obozu w Ravensbrück opowiada historię o niesamowitym optymizmie, który udało się jej utrzymać nawet pomimo tragicznych warunków obozu koncentracyjnego. W wieku 92 lat zdecydowała się opowiedzieć Zaborkowi o swoim życiu, dzięki czemu otrzymujemy poruszający obraz o życiu silnej, odważnej i niezależnej kobiety. Ebook z tym wywiadem znajdziecie na Woblink w formatach epub, mobi lub pdf.

Jakie są rodzaje ebooków biograficznych?

Na Woblink znajdziecie wiele różnych rodzajów biografii literackich skupiających się na osobach o różnych zawodach, pochodzeniu czy żyjących w zupełnie odmiennych od dzisiejszych warunkach. Wiele tego typu dzieł odmalowuje portrety artystów i twórców. W tej grupie znajdziecie chociażby historię życia Kory zatytułowaną “Się żyje. Kora. Biografia” napisaną przez Katarzynę Kubisiowską. Z kolei autobiograficzna “My Love Story. Autobiografia” została spisana przez samą Tinę Turner. Nie tylko ta wielka piosenkarka wzięła sprawy w swoje ręce, gdy przyszło do opowiedzenia historii swojego życia. Taką drogą poszli także Dave Grohl, muzyk, lider zespołu Foo Fighters, w swojej książce “The Storyteller. Moje historie. Opowieści o życiu i muzyce” czy Woody Allen w “A propos niczego. Autobiografia”. Specyficzny rodzaj autobiografii przedstawił w swoim dziele “Tysiąc lat radości i trosk. Wspomnienia” chiński artysta Ai Weiwei, przeplatając własne doświadczenia i wspomnienia z historią swojego ojca oraz kontekstem przemian, jakie miały miejsce w Chinach w ciągu kilku ostatnich dekad. Ciekawą perspektywę biografii artysty proponuje także Natalia Budzyńska w swoim dziele “Witkiewicz, ojciec Witkacego”. Opisuje ona bowiem życie znanego malarza, krytyka sztuki oraz pisarza, ojca Witkacego, twórcy architektonicznego stylu zakopiańskiego, o którym czasem zapomina się, mówiąc głównie o jego synu. Wśród ważnych biografii polskich artystów znajdziecie także książkę Moniki Śliwińskiej “Wyspiański. Dopóki starczy życia”. Dzięki danym zebranym w archiwach, rodzinnych dokumentach, listach i pamiętnikach Śliwińskiej udaje się zrekonstruować mało znanego, prywatnego Wyspiańskiego, który ściga się z własną śmiercią, najbardziej intymne wiersze pisze o żonie i gorączkowo szuka sposobu, by dostąpić artystycznego spełnienia i nieśmiertelności. Cennym źródłem wiedzy są także biografie świętych (hagiografie). Dotyczą one zarówno postaci historycznych (na przykład “Ignacy Loyola. Sam i na piechotę”), jak i współczesnych (jak “Siostra Faustyna. Biografia świętej”). Wiele z nich dotyczy także świętych papieży, w tym Jana Pawła II - tutaj znajdziecie chociażby “Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata” o. Macieja Zięby lub “Niezapomniany. Jan Paweł II we wspomnieniach przyjaciół i współpracowników” Włodzimierza Rędziocha. Te i wiele innych biografii oraz autobiografii znajdziecie na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).

Najlepsze książki biograficzne i autobiograficzne

Wiele popularnych biografii i autobiografii opowiada historie osób rozpoznawalnych na całym świecie, odkrywając nieznane lub przemilczane wcześniej elementy ich życia. Biografie sławnych ludzi zawierają w sobie także między innymi najciekawsze biografie sportowców, polityków, pisarzy czy muzyków. Znajdziecie tu na przykład ebooka “Ten drugi”, opowieść o księciu Harrym. Wcześniej ukrywane wydarzenia i okoliczności zawiera w sobie także na przykład biografia aktora Matthew Perry'ego , znanego głównie z roli Chandlera w serialu “Przyjaciele”. Jego “ Przyjaciele, kochankowie i ta Wielka Straszna Rzecz”, choć pełne charakterystycznego dla niego humoru, opowiada o trudnej walce z chorobą i nałogami, najciemniejszych momentach życia i najważniejszych, prawdziwych przyjaciołach. Swoją autobiografię, w której wyjaśnia wiele wcześniejszych kontrowersji i ujawnia nieznane dotąd fakty, stworzyła także Pamela Anderson w “Love, Pamela. Autobiografia”. Poznać możecie także życie innych aktorów - Matthew McConaughey’a w książce “Zielone światła” czy Toma Feltona w “Po drugiej stronie różdżki”. Michał Rusinek, przez wiele lat sekretarz Wisławy Szymborskiej, opowiada o tej wybitnej poetce w swoim “Nic zwyczajnego. O Wisławie Szymborskiej”. David Gardner napisał biografię jednego z najbardziej znanych współcześnie amerykańskich aktorów zatytułowaną “ Tom Hanks. Enigma”. Nie tylko artyści są jednak podmiotami książek biograficznych. Jedna z najbardziej głośnych swego czasu pozycji dotyczy współtwórcy sukcesu firmy Apple - to “Steve Jobs” Waltera Andersona. Znaną autobiografię napisała także Michelle Obama - jej “ Becoming. Moja historia” to pełne szczerości i humoru wspomnienia byłej Pierwszej Damy Stanów Zjednoczonych. O swoich przodkach pisała z kolei znana dziennikarka Oriana Fallaci. “Kapelusz cały w czereśniach” to epicka historia jej własnych przodków, pełna miłości, zdrady, namiętności i niespokojnego ducha, artystów, chłopów, buntowników, bohaterów i tchórzy, a przy tym literacki hołd dziennikarki dla jej rodzinnych Włoch i Florencji. Te i wiele innych tytułów biograficznych odsłaniających życie znanych i mniej znanych osób z Polski i świata, czeka na Was na Woblink jako książki papierowe, audiobooki lub ebooki (epub, mobi, pdf).